ایران‌وایر
هر جمعه بر تعداد افرادی که اعتراضات سیستان و بلوچستان را پس از برگزاری نماز جمعه دنبال می‌کنند، افزوده می‌شود و در عین حال شمار کسانی که پس از این اعتراضات بازداشت می‌شوند نیز افزایش می‌یابد.
بعد از برگزاری اعتراضات روز جمعه نهم دی ۱۴۰۱ در زاهدان، رسانه‌های ایران از بازداشت‌هایی در این شهر خبر دادند. پنج روز بعد، یعنی چهارشنبه چهاردهم دی، «ایسنا» اطلاعیه‌ای از اداره کل اطلاعات سیستان و بلوچستان منتشر کرد که نوشته بود بیش از ۱۰۰ نفر از «اراذل اوباش»، «سارقان مسلح» و «اتباع بیگانه غیرمجاز» در زاهدان بازداشت شده‌اند.
هم‌زمان، رسانه‌های حقوق‌بشری بلوچستان اعلام کردند که افراد لباس شخصی و بعضا با لباس بلوچی، مسلح و با وانت، اتوبوس، خودروهای شخصی و مینی‌بوس، هر جمع سه نفره‌ای را که سر کوچه‌ها یا معابر ایستاده‌اند، بازداشت می‌کنند.
خبرگزاری «حال‌وش» که اخبار نقض حقوق‌بشر در بلوچستان را پوشش می‌دهد، تعداد افراد بازداشت شده را حدود ۱۱۳ نفر اعلام کرد و نوشت توانسته است هویت ۵۴ نفر از این افراد را تایید کند که شماری از آن‌ها کودکان زیر ۱۸ سال هستند؛ از جمله یک کودک ۱۴ ساله به نام «عمر کبدانی».
سازمان‌های دیگر حقوق‌بشری بلوچ نیز آمار و ارقامی مشابه همین تعداد اعلام کرده و می‌گویند که این بازداشت‌ها، کور، بی‌هدف و با هدف ایجاد رعب و وحشت در میان مردم استان سیستان و بلوچستان انجام شده‌اند که با وجود سرکوب مرگ‌بار از سوی حکومت، هر جمعه باشکوه‌تر از قبل به خیابان‌ها می‌آیند.
در بلوچستان چه خبر است و چرا حکومت دارد به طور فله‌ای معترضان را بازداشت می‌کند؟
«ایران‌وایر» برای جزییات بیشتر، با «احمد شیرانی»، فعال حقوق بشر و از موسسان سازمان حال‌وش و «مسعود رئیسی»، مدیر وب‌سایت حقوق‌بشری «رسانک» گفت‌وگو کرده است.
***
زاهدان؛ سنگر مقاومت ایران
گزارش‌های شاهدان عینی و ویدیوهایی که از اعتراضات ضدحکومتی در نقاط مختلف ایران منتشر شده، نشان می‌دهند در هفته‌های اخیر با وجود سرکوب گسترده حکومتی، چند شهر ایران از سایر شهرها بیشتر صحنه اعتراضات و تجمعات خیابانی بوده‌اند. زاهدان، در کنار جوانرود در استان کرمانشاه و سمیرم در استان اصفهان، یکی از آن شهرها است.
برخلاف سایر استان‌ها و شهرهای ایران که در چند هفته گذشته اعتراضات در آن‌ها حول محور مراسم چهلم کشته شدگان اعتراضات برگزار شده‌اند، در زاهدان سازمان‌دهی بیشتر در قالب تظاهرات بعد از نماز جمعه به امامت مولوی «عبدالحمید اسماعیل‌زهی» در مسجد «مکی» زاهدان بوده است.
در زاهدان، معترضان به صورت قابل پیش بینی‌تری بعد از نماز جمعه با پلاکاردهایی منظم‌تر و شعارهایی که بازتاب دهنده شرایط حاضر جامعه بلوچستان و ایران هستند، علیه حکومت در خیابان‌ها حاضر شده‌اند.
تصاویر منتشر شده از اعتراضات زاهدان، گستردگی و پیشروی مردم در به دست گرفتن رهبری اعتراضات را نشان می‌دهند. در یکی از این تصاویر، زنان پلاکاردهایی با مضامین پیشروانه و سکولار چون «نه به حکومت ایدئولوژیک» در دست دارند.
در تصویر دیگری نیز یکی از معترضان پلاکاردی در دست گرفته که روی آن نوشته شده است: «ایران خیالت راحت! بلوچستان و کردستان باغیرت پشتت را خالی نخواهند کرد.»
این شعار احتمالا به تلاش‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی برای «تجزیه طلب» نشان دادن معترضان در دو استان سیستان و بلوچستان و کردستان و بی اساس بودن این تبلیغات اشاره دارد.
در برخی دیگر از پلاکاردها نیز شعارهایی با محتوای مربوط به حقوق گروه‌های اتنیکی ایران و فراخوان برای اتحاد بین قومیت‌های کشور به چشم می‌خورد.
در پی برگزاری تجمع باشکوه جمعه ۹ دی که به‌گواه شاهدان عینی، تا بامداد شنبه در این شهر و چندین شهر دیگر استان سیستان و بلوچستان ادامه یافته است، روز یک‌شنبه ۱۱ دی رسانه‌های نزدیک به حکومت به نقل از فرمانده انتظامی سیستان و بلوچستان از شناسایی و دستگیری ۱۵ نفر از اعضای باند سارقان مسلح خودرو و گوشی تلفن همراه در شهرستان زاهدان خبر دادند.
این سناریو روز بعد هم تکرار شد. خبرگزاری «فارس»، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی روز دوشنبه ۱۲ دی نوشت: «در اقدامات اطلاعاتی سربازان گم‌نام امام زمان و با همکاری عملیاتی نیروهای سپاه و فراجا سیستان و بلوچستان، حدود ۴۰ نفر از اراذل و اوباش و سارقان مسلح زاهدان دستگیر شدند.»
سرانجام در شامگاه چهارشنبه ۱۴ دی نیز اطلاعیه وزارت اطلاعات منتشر شد که خبر از بازداشت بیش از ۱۰۰ نفر را داد و در آن ادعا شده است افراد بازداشت شده، از اتباع بیگانه غیرمجاز ساکن در حاشیه زاهدان بوده و نقش موثری در ناامنی، ایجاد رعب و وحشت و سرقت‌های به عنف در زاهدان داشته‌اند.
البته پیش از بیرون آمدن این اطلاعیه، ویدیوهایی از نحوه بازداشت شهروندان در محله بلوچ‌نشین «شیرآباد» در روز ۹ دی، بعد از نماز جمعه زاهدان منتشر شده که بیشتر به توصیف‌هایی که پیش‌تر فعالان سیاسی و مدنی و شهروندان معترض در خیابان از صحنه بازداشت خود توسط نیروهای امنیتی منتشر کرده بودند، شباهت داشتند.
در یکی از این ویدیوها، یک خودروی «سمند» سفید و وانتی که پشت سر آن قرار دارد، راه را بر چند شهروند که مشغول پیاده‌روی به سمت منزل خود هستند، می‌بندند و آن‌ها را به‌زور سوار ماشین‌های شخصی می‌کنند. خود این ماموران نیز همگی لباس شخصی به تن دارند.
بازداشت‌های فله‌ای و کور؛ می‌خواهند جلوی جمعه‌های زاهدان را بگیرند
«احمد شیرانی»، فعال حقوق‌بشر درباره نحوه بازداشت‌های چهار روز اخیر در زاهدان به «ایران‌وایر» می‌گوید: «بازداشت‌ها فقط در زاهدان نبوده‌اند و ما گزارش‌هایی از شهرهای دیگر بلوچستان هم دریافت کرده‌ایم ولی تعداد بازداشتی‌ها در زاهدان بسیار بیشتر بوده است.»
او با تاکید بر این‌که همگی این بازداشت‌ها در محله‌های عمدتا بلوچ‌نشین شهر زاهدان رخ داده‌اند، می‌گوید: «منابع میدانی، محلی و شاهدانی که با ما در ارتباط هستند، گزارش کرده‌اند که این تعداد، بالای ۱۱۳ نفر است و از چند نقطه زاهدان مثل کریم‌آباد، شیرآباد، پارک سیداحمد، منطقه مرادقلی، کوثر، بعثت، بازار مشترک و جاده قدیم و جام جم افراد به صورت گسترده بازداشت شده‌اند. هنوز هویت افراد بازداشت شده برای ما مشخص نیست و خانواده‌ها هم هنوز مطمئن نیستند که فرزندان‌شان بازداشت شده‌اند، چون هنوز تماسی با خانواده‌ها برقرار نشده است و مقامات امنیتی هم پاسخ‌گو نیستند.»
شیرانی در ادامه با تاکید بر این که اغلب این بازداشت‌ها با خشونت همراه بوده‌اند و نهاد یا نهادهای بازداشت کننده مشخص نیستند، می‌گوید: «ماموران با استفاده از خودروهای شخصی، سواری، وانت، اتوبوس و مینی‌بوس برای بازداشت شهروندان اقدام کرده و هر دو سه نفری را که در شهر می‌بینند، بازداشت می‌کنند. رسما وضعیت حکومت نظامی بر شهر حاکم است. روز ۱۲ دی که فارس اعلام کرد ۴۰ نفر را بازداشت کرده‌اند، تمام آن‌ها افرادی بودند که در منطقه کریم‌آباد برای تماشای مسابقه فوتبال تیم محلی جمع شده بودند.»
«مسعود رئیسی»، فعال حقوق بشر نیز معتقد است که این بازداشت‌ها به صورت کور، فله‌ای و با هدف ارعاب در میان مردم انجام شده‌اند: «در شهر زاهدان بازداشت‌های چند روز اخیر توسط نیروهای امنیتی، وزارت اطلاعات، لباس شخصی‌ها و اطلاعات سپاه و البته گاهی هم نیروهای انتظامی و یگان ویژه رخ داده‌اند.»
او نیز با تاکید بر این که ماموران با خودروهای شخصی ناگهان بر سر راه جوانان و نوجوانانی که در خیابان ایستاده‌اند سبز می‌شوند، می‌گوید: «شرایط در زاهدان مانند حکومت نظامی است. هر سه نفری که در خیابان پیش هم ایستاده باشند، با واکنش تند ماموران مواجه می‌شوند.»
سناریوسازی جدید؛ اراذل و اوباش و سارقان گوشی و خودرو
اگرچه رسانه‌های نزدیک به حکومت به نقل از مقامات امنیتی می‌گویند افراد بازداشت شده، اراذل و اوباش یا سارق و خلاف‌کار بوده‌اند اما فعالان حقوق‌بشر بر این که بیش از ۱۰۰ فرد بازداشت شده، شهروندان عادی هستند، تاکید دارند.
مسعود رئیسی، مدیر وب‌سایت رسانک به «ایران‌وایر» می‌گوید اغلب کسانی که بازداشت شده، احتمالا هیچ‌کاری نکرده‌اند و تنها قربانی سناریوسازی جدید حکومت شده‌اند: «رسانه‌های حکومت در خبرهای خود می‌گویند افراد بازداشت شده، اراذل و اوباش یا سارق مسلح هستند و با عناوین مختلف دارند مردم را بازداشت می‌کنند. قبلا هم در بلوچستان این اتفاق افتاده است که افراد بی‌گناهی را بازداشت کرده و پرونده‌های قدیمی را به آن‌ها منتصب کرده‌اند تا به‌این صورت بگویند آن پرونده‌ها حل شده‌اند. متاسفانه ممکن است خیلی از این افراد بازداشت شده با همین اتهامات واهی با احکام سنگین روبه‌رو شوند.»
با اشاره به موضوع پرونده سازی برای بازداشت‌شدگان اخیر در زاهدان، احمد شیرانی می‌گوید: «طی هفته اخیر، چند مورد مشکوک تیراندازی در شهر زاهدان رخ داده است توسط افرادی مجهول‌الهویه که شاهدان می‌گویند خیلی راحت، با وجود حکومت نظامی شدید در زاهدان، با هیچ مانعی آمده، چند گلوله زده و رفته‌اند. برای همین هم احتمال دارد که این تیراندازی برنامه‌ریزی شده باشد تا به این نقطه که توجیهی برای بازداشت، نظامی‌گری و ایجاد حکومت نظامی بیشتر پیدا کنند، برسند.»
او ادامه می‌دهد: «مردم زاهدان در یک پایگاه نظامی اسیرند. یک حکومت نظامی کامل در سطح شهر برقرار است. به اندازه خود مردم نیروی رزمی در سطح شهر است. داخل خیابان‌ها نیروهای مسلح ایستاده‌اند و بعضا با لباس شخصی و حتی لباس بلوچی در خیابان‌ها هستند و شناخته نمی‌شوند. این تازه به جز نیروهای نظامی و امنیتی است که در پایگاه‌ها و پاسگاه‌های بیرون از شهر مستقر هستند.»
شیرانی در پایان با تاکید بر انتصاب «محمد کرمی»، فرمانده پیشین قرارگاه «قدس» نیروی زمینی سپاه در جنوب شرق ایران به سمت استاندار سیستان و بلوچستان می‌گوید: «احتمالا این بازداشت‌ها به انتصاب کرمی به‌عنوان استاندار هم مرتبط هستند. انتصاب او این پیام سیاسی برای مردم و بزرگان بلوچستان بود که اگرچه شما می‌خواهید افرادی که در کشتار جمعه خونین زاهدان نقش داشته‌اند بر سر قدرت نباشند، ما یکی از آن‌ها را به عنوان استاندار منصوب می‌کنیم. برای همین، در کنار هدف ایجاد ارعاب و جلوگیری از برگزاری تجمع‌های روزهای جمعه، احتمالا می‌خواهند بر مولوی عبدالحمید و خانواده‌ها هم فشار بیاورند.»
محمد کرمی که نام او در فهرست تحریم‌های اخیر وزارت خزانه‌داری امریکا نیز آمده است، اوایل دی به جای «حسین مدرس خیابانی»، استاندار پیشین سیستان و بلوچستان منصوب شد. در جلسه معارفه او، هیچ یک از بزرگان طوایف بلوچ، روحانیان و افراد برجسته حاضر نشدند.
