گروهی از زنان کُرد دانشجو، آکادمیک و پژوهشگر، در ژوئیه ۲۰۲۰ نامه‌ای امضا‌محفوظ منتشر کردند که در آن هر شکل از خشونت مردانه و آزار جنسی، از جمله در محیط‌های شغلی و آموزشی، محکوم میشود.
این نامه، سکوت زنان آزاردیده و نیز مقابله با آن آزارها را از راه‌های مختلف، ازجمله از طریق افشای علنی آزار، کنکاش و بررسی می‌کند.
در پایان آن نامه، امضا کنندگان تاکید می‌کنند: «پشتیبانی قاطع، به مفهوم ایستادن درکنار کسانی است که هدف قرارگرفته‌اند. با زنان مطالعات کردی اعلام همبستگی می‌کنیم. یادآوری می‌کنیم که هیچ‌کدام از ما تنها نیست.»
فردی که این حرکت را «جنبشِ من هم – کردی» نامید و پس از انتشار آن را پیگیرانه دنبال کرد، دکترشهرزاد مجاب، پروفسور مطالعات کردی و فمینیسم در دانشگاه تورنتو و مدیر مطالعات انتقادی برابری وهمبستگی این دانشگاه است. او که برای انتشار نامه در پشتیبانی از پژوهشگران و دانشجویان زن کُرد تردیدی به خود راه نداده است، معتقد است که این نوع خشونت را نباید به یک حادثه منفرد تقلیل داد و آن را فقط به رفتار شخصیِ افراد محدود کرد. این تعارض‌ها ریشه در گفتمان پدرسالار در چارچوب یک رژیم یا یک ساختار اجتماعی دارد.
به باور او، بدونِ چنین دیدگاهی، نمی‌توانیم حتی از مرزهای نظری جدی شرق‌شناسانه یا نگاه استعمارگرانه در مطالعات کُردی بگذریم. نقطه حرکت بنیادی، مستلزم رفع حکم‌های معرفتی و نظری در پیوند با ناسیونالیسم، نژادپرستی، نسبی‌گرایی فرهنگی، و تبعیض جنسی، و مرد/پدرسالاری است. حال پرسش این است که چه حرکت‌هایی در پاسخ به چنین نامه‌ای انجام شده است؟
ایجاد موج اعتراضی با انتشار نامه زنانِ کُرد
این نامه موجی از مشکلات زنان دانشگاهی کُرد، رابطه فراگیر قدرت در زمینه آکادمیک، و نیز قدم‌هایی را برای عدالتخواهی و فراگیری این مسائل به بحث گذاشت. در مجله مطالعات کُردی، این گفت‌وگوها مسئولان مجله را وادار به واکنش عمیق در تصمیم‌گیری‌های هیات تحریریه در ساختار روابط جنسیتی و قدرت واداشت.
دکتر مجاب نه تنها این نامه امضا‌محفوظ از سوی زنان پژوهشگر کُرد را به گردش انداخت، بلکه نقشی کلیدی در فرایافت برنامه‌ای برای برجسته کردن دستاوردهای علمی زنان کُرد داشت. یکی از بن‌مایه‌های این فرایافت، تلاش برای احیای دوباره شبکه مطالعات زنان کرد (یک سال با پنل‌های آنلاین در سال تحصیلی ۲۰۲۰-۲۰۲۱) بوده است که هنوز نیز در جریان است.
بیشتر بخوانید
آوای زن ایرانی، اسیر در قفس تنگ حکومت اسلامی
بازتولید فرهنگ سلطه: زنان و زیست بوم
بدن زن به‌عنوان ماشین فرزندآوری در خدمت قدرت‌طلبی حکومت
البته همواره سدهایی نیز در برابر چنین پنل‌ها، کارگاه‌ها و سمینارهایی وجود دارد. او بر این باور است که برگزاری چنین برنامه‌هایی که معمولا در پیوند با فلسطینی‌ها و کُردها برگزار میشود، نه تنها چالش‌های مالی دارد، بلکه موضوعی عمیقا سیاسی است. برای مثال، او به نامه‌های مکرری اشاره می‌کند که سفارت ترکیه در کانادا فرستاده است. این نامه‌ها به او و دکتر امیر حسن‌پور، زبان‌شناس و استاد همان دانشگاه (۱۳۹۶-۱۳۲۲) فرستاده می‌شد. محتوای این نامه‌ها اعتراض به فعالیت‌های آنان در پیوند با برگزاری موضوع‌های مطالعات کُردی در قالب سمینار و کارگاه‌ها بود.
با استناد به سیاست‌های آزادیخواهانه و آزادی بیان، دانشگاه از آنان حمایت کرد. افزون بر آن، امیرحسن‌پور به‌عنوان استاد در میان دانشجویان بسیار محبوب بود و هرگز بر سر دیدگاه‌های سیاسی و فکری معامله نکرد و پشتیبان حقوق بومیان کانادا، سیاهان، کردها، و فلسطینی‌ها بود. او همچنین اولین آرشیو چندفرهنگی کتابخانه «ربارتز» در دانشگاه تورنتو را کلید زد.
در واکنش به نامه اعتراضی زنان، همچنین مقرر شد که شبکه مطالعات زنان کرد دوباره ساماندهی شود، زنان به‌عنوان ویرایشگر و نویسنده، به‌ویژه در مجله مطالعات کُردی، به همکاری دعوت شوند، و از زنان دانشجو و پژوهشگر خواسته شود تا آثار خود و نیز گفت‌وگو در مورد روابط جنسیتی در تمام ابعاد مطالعات کُردی را در سمینارها و وبینارها به بحث بگذارند. آن شبکه نوعی پیوند علمی و همبستگی از کار با یکدیگر ایجاد می‌کند و از هر کسی که در زمینه مسائل زنان کُرد فعالیت دارد، پشتیبانی می‌کند.
بیست سال پس از انتشار کتاب «کُردها، زنان یک ملت بی‌دولت»
انتشار کتاب فوق، ۲۰ سال پیش نخستین بار باب موضوع «زنان کرد» را برای پژوهشگران فمینیست انگلیسی‌زبان گشود. دکتر شهرزاد مجاب، ویراستار کتاب، به سیاسی شدن این پدیده اشاره دارد، زیرا زنان کرد اغلب در حاشیه قرار داشته‌اند و در میان روابط قدرت که در سلطه نیروهای سرمایه‌داری، استعماری، ناسیونالیسم وپدرسالاری بوده است، دست‌و‌پنجه نرم می‌کرده‌اند. جالب است بدانید پروفسور مجاب خود شیرازی است. هشت نفر از کسانی که در آن کتاب قلم زدند زن و سه تن از آنان مردند و از این یازده نفر، فقط سه نفر از خاورمیانه و دو نفر کُرد بودند. نیاز کلیدی کار تسلط به زبان انگلیسی بود.
پروفسور مجاب تاکید می‌کند که در آن گلچین، برای او دانش بر هویت برتری داشت؛ به‌ویژه که از یک منطقه جغرافیایی سخن می‌گوییم که بر ساکنان آن نسل‌کشی، زن‌کشی، و تبعیض‌های زبانی حاکم است. او در مصاحبه با مارلین شفرز برای مجله مطالعات کردی، بر تجربه زنان کرد به عنوان پاسخی بر پرسش‌هایی حیاتی، از جمله این که چگونه می‌توان خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) را از نیروهای محلی، جهانی و سرمایه‌داری پدرسالار رها کرد، سخن می‌گوید.
زنان کرد مجموعه این تناقض‌ها در این جهانی‌سازی را در دل خویش جای داده‌اند. آنان همواره با خشوت دولت-ملت‌های خاورمیانه، پروژه‌های نسل‌کشی، و پاک‌سازی نژادی رودررو بوده‌اند. افزون بر آن، از مردان پدرسالار خودی نیز در سراسر دنیا آزار دیده‌اند. بر این مبنا، زنان کُرد در مسیر فاصله گرفتن از سیاست‌های ناسیونالیستی، مذهبی و مردمحور، در موقعیت ویژه‌ای قرار دارند. مجاب به‌خوبی به درحاشیه ماندن زنان کُرد و مطالعات کردی در جنبش فمینیستی فراملی واقف است. با این حال، معتقد است که اگر بتوانیم بر همه اشکال تقسیم‌بندی‌های هویتی جنبش غلبه کنیم، قابلیت بالفعلی برای همبستگی وجود دارد.
اثرجدید «زنان کرد: مطالعه‌ای تاریخی و کتاب شناسی»
دو دهه پس از انتشار «کردها، زنان یک ملت بی‌دولت» دکتر شهرزاد مجاب و دکتر امیر حسن‌پور به گردآوری و آرشیو دقیق همه دانشی که از سوی و برای زنان کرد تولید شده بود، همت گماردند. این تلاش به انتشار کتاب «زنان کرد: مطالعه‌ای تاریخی و کتابشناسی» در سال ۲۰۲۱ منجر شد که جایگاه ویژه‌ای در دانش جنسیتی و فمینیستی در مطالعات کُردی دارد.
هویت شاخص زنان کُرد، به‌طرز گسترده‌ای در چارچوب کشورهای ملی‌گرا مانند ایران، سوریه، ترکیه و عراق موجودیت یافته است. هویت ایده‌ال زن کُرد، غالبا ملی‌گرا، سکولار و مدرن تعریف میشود. تداوم قالب‌بندی قبیله‌ای- فئودالی و سرمایه‌دارانه مردسالار کُرد و شکست کردها در دمکراتیزه کردن روابط جنسیتی، موجب ساماندهی اپوزیسیون زنان کرد شد. این مقاومت بیشتر خودبخودی یا واکنشی شکل گرفت تا با خودآگاهی و از پیش سازماندهی‌شده. تصویری که این دو پژوهشگر دراین کتابشناسی ارائه می‌دهند، دیدگاه شرق‌شناسی (Orientalism) غرب را در خاورمیانه و شمال آفریقا به چالش می‌کشد.
هم تفکر لیبرالی و هم دیدگاه مذهبی هویت زن کرد را تقلیل می‌دهد و و آن را اساسا به وفاداری به مذهب تاریخی آن نواحی، اسلام، منحصر می‌کند. بنابراین، زن عرب، بلوچ، کرد، ترک، و ایرانی (فارس یا قومیت‌های دیگر ایران) به‌عنوان «زن مسلمان» تعریف میشود، در حالی که دگروارگی‌های (تفاوت) پرشماری در پیوند با طبقه، پیشینه اجتماعی، سیاست، زبان، فرهنگ، آموزش، و جغرافیا در میان آنان وجود دارد. این تخریب هویت که آن‌ها را تنها در پیکره «زن مسلمان » می‌بیند و جلوه می‌دهد، هم نژادپرستانه وهم جنسیت‌زده است، زیرا هویت زنان بسیاری را در آن منطقه که خود را فمینیست، سکولار، سوسیالیست، خداناباور، یا جهان‌وطن تعریف می‌کنند، نادیده می‌گیرد.
این کتاب یک قرن دانش و تجربه تولید‌شده درمورد زنان کرد را به زبان‌های متفاوت، از جمله انگلیسی، فرانسه و آلمانی پوشش داده است و آرشیوی غنی از حضور زنان کرد در عرصه‌های گوناگون علمی و سیاسی است.
بیشتر بخوانید: ایرانزنانزنان ایراناقلیم کردستانزنان کردآزادی زنانآزار زنانمحیط آکادمیکمحیط دانشگاهیمطالعات کردیمطالعات
بیشتر از
جهان
