«مشکل ما عدم حضور خانواده‌ها و بانوان در ورزشگاه است. ژاپنی بیاید در ورزشگاه ما فوتبال بازی کند به خانواده‌اش چه بگوییم؟ بگوییم به ورزشگاه نیا؟ یا به او بگوییم خودت به آن سکو برو همسرت به آن سکو؟
با خانم‌ها چه کنیم؟ ما اصلا شرایط میزبانی نداریم. من می‌نویسم و امضا می‌کنم که به ما میزبانی جام ملت‌ها نمی‌دهند.»
ویدئوی این صحبت‌های «خداداد عزیزی» بازیکن معروف سابق فوتبال ایران در برنامه «فوتبال برتر» شبکه سه صداوسیمای جمهوری اسلامی، از روز گذشته بارها در شبکه‌های مجازی به اشتراک گذاشته شده است. در سال‌های اخیر موضوع حضور زنان در ورزشگاه‌های ایران یکی از بحث برانگیزترین موضوعات فوتبال بوده است. حالا خداد عزیزی می‌گوید یکی از دلایل از دست دادن میزبانی مسابقات «جام ملت‌های آسیا» همین موضوع است.منبع:ایران وایر
به بهانه انتشار این ویدئو، گفت‌وگویی را که چندی پیش با مریم شجاعی انجام داده‌ایم، منتشر می‌کنیم. مریم شجاعی خواهر مسعود شجاعی فوتبالیست مشهور سال‌هاست برای حق ورود زنان به ورزشگاه تلاش می‌کند.
***
حوالی نیمه شب پنجشنبه ۱۱مهر ۱۳۹۸ در شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های دوستانه هنگامه‌ای به‌پا شد. خبر کوتاه اما شادی‌آفرین بود. «سایت بلیت‌فروشی بازی ایران و کامبوج برای زنان باز شده است.»
این جمله کوتاه سرآغاز موجی بزرگ بود که در چند ساعت بعد، چهار جایگاه از چندین و چند جایگاه ورزشگاه آزادی را با شوق زنانی پر کرد که سال‌ها چشم‌انتظار چنین لحظه‌ای بودند: به رسمیت شناخته شدن در ورزشگاه‌های ایران.
این اتفاق اما شاید یک زن را بیش از دیگران شادمان کرده باشد. زنی برآمده از یک خانواده فوتبالی، که سال‌هاست برای به‌رسمیت شناخته شدن حق ورود زنان به ورزشگاه‌ها در ایران تلاش می‌کند و برای آن کمپینی به نام «حق من» راه‌اندازی کرد. این کمپین در طول سال‌های گذشته رشد کرده و امروز به جنبشی تبدیل شده به نام «نه به ممنوعیت علیه زنان». جنبشی که برای آزادی ورود زنان به ورزشگاه ها تاکنون بیش از ۵۰۰ هزار امضا کننده داشته و هر روز بر تعداد این امضاها افزوده می‌شود.
نامش «مریم شجاعی» است. خواهر «مسعود شجاعی» فوتبالیست نام‌آشنای ایرانی. مریم شجاعی موفق به کسب جایزه استوارت اسکات از سوی شبکه ESPN، شده است. این شبکه از مهم‌ترین رسانه‌های ورزشی جهان است و علت این انتخاب را تلاش‌های مریم به خاطر ورود زنان به ورزشگاه و فشارهایی که بر فدراسیون جهانی فوتبال وارد کرد تا این حق را به رسمیت بشناسند، عنوان کرده است.
مریم شجاعی می‌گوید: «این جایزه یک جایزه نمادین است. معمولا چند بنیاد خیریه که باید در آمریکا باشند انتخاب می‌شوند و برندگان این جایزه واسطه‌ای هستند میان ESPN و بنیادی که خودشان از میان بنیادهای منتخب انتخاب می‌کنند. مبلغ جایزه چیزی در حدود ۱۰۰ هزار دلار است و ما به‌عنوان برندگان آن را به یکی از این بنیادها اهدا می‌کنیم»
خانم شجاعی که خود فارغ‌التحصیل رشته «مطالعات صلح» از دانشگاه جرج میسون در ویرجینیا در کشور آمریکاست، مدتهای طولانی با یک انجمن غیرانتفاعی در جهت آموزش به کودکان مهاجر و بدون شناسنامه فعالیت کرده است: «اگر به انتخاب خودم بود حتما این جایزه را به ایران می‌بردم و برای کودکان محروم و بی‌شناسنامه در ایران هزینه می‌کردم؛ اما قاعده این بود که بنیادی که باید جایزه را به آن اهدا می‌کردیم، حتما در آمریکا باشد.»
در گزارشی که نام مریم شجاعی به‌عنوان برنده این جایزه در آن آمده، نوشته شده است: «مدت کوتاهی پس از انقلاب اسلامی، تماشای فوتبال برای زنان ممنوع شد و تنها در مواردی نادر و استثنایی، گروه‌های کوچکی از زنان توانستند پا به استادیوم بگذارند.» ESPN تاکید کرده که «این دختر پیشگام» ابتدا به طور ناشناس ممنوعیت را مورد انتقاد قرار داد و سپس به طور علنی، نبرد برای ورود زنان به ورزشگاه را ادامه داد.
فیفا پس از وضع قوانین جدید در ارتباط با مقابله با تبعیض نژادی و جنسیتی در فوتبال، موکدا بر ورود زنان به ورزشگاه‌ها در ایران اشاره داشت. این موضوع در ابتدا پشت درهای بسته، غیرعلنی و بسیار رسمی مطرح می‌شد، اما خودسوزی دلخراش «سحر خدایاری» که به دختر آبی شهره شد و پررنگ شدن مطالبات زنان که از سال‌های دور برای ورود به ورزشگاه و تماشای فوتبال تلاش کرده بودند، موجب شد فعالان مدنی بیش از پیش نسبت به احقاق آن تلاش کنند و فیفا هم ناچار شد این مطالبه را به‌صورت علنی مطرح کند.
زمان برگزاری اولین مسابقه انتخابی ایران برای کسب سهمیه حضور در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر فرا رسیده بود. تحقیقات فدراسیون جهانی فوتبال نشان می‌داد هیچ مانع جدی بر سر راه حضور زنان در بازی ایران و کامبوج نیست. فیفا در بیانیه‌ای محکم و شفاف اعلام کرده بود «زنان باید برای تماشای تمام مسابقات اجازه ورود به همه استادیوم‌های فوتبال ایران را داشته باشند.» عبارتی که اگر چه دلگرم‌کننده بود اما تازه ابتدای مسیر حق‌خواهی برای مریم شجاعی و اعضای کمپین او به حساب می‌آمد.
مریم شجاعی همه تلاش‌ها و اقداماتش را با هزینه شخصی و بدون کمک گرفتن از نهادها و بنیادهای بین‌المللی انجام داده است. او از «روسری سفیدها» به‌عنوان پیشروان این حرکت یاد می‌کند و می‌گوید کمپین او در واقع تداوم راهی است که روسری سفیدها سال‌ها پیش آن را آغاز کردند.
این فعال مدنی در سال ۲۰۰۷ میلادی به کانادا مهاجرت کرد و در سال ۲۰۱۲ به‌عنوان شهروند این کشور پذیرفته شد. مریم شجاعی با اینکه در خانواده‌ای به‌دنیا آمده که با فوتبال غریبه نبوده اما هرگز فوتبال یکی از علایق شخصی او به شمار نرفته است: «هنوز هم به من می‌گویند وقتی می‌روی برای تماشای فوتبال بلیط را حرام می‌کنی. من علاقه‌مند به فوتبال نیستم اما یادم هست زمان جام جهانی برزیل در آمریکا بودم. آنجا کافه‌ای در نزدیکی خانه‌ام بود که وقت تماشای فوتبال تیم ملی سرشار می‌شد از جماعت ایرانی. از هر عقیده و گرایش سیاسی و مذهبی. من واقعا تابه‌آن‌روز ندیده بودم پدیده‌ای بتواند این‌همه ایرانی با عقاید و رویکردهای متفاوت را گرد هم جمع کند. معمولا جزیره‌های پراکنده‌ایم اما آن روزها همه با یک توپ که می‌رفت سمت گل حریف فریاد شادی سر می دادند و در موقعیت‌های خطرناک روی دروازه ایران غمگین می‌شدند.»
مریم می‌گوید علاوه بر این وقتی دیده زنان هنرمند و ورزشکار با هزینه دولت در جام جهانی ۲۰۱۴ برای تماشای فوتبال راهی برزیل شدند، بر تصمیمش برای ایجاد کمپین ورد زنان به استادیوم در ایران مصمم شده است: « با خودم گفتم چه فرقی هست بین فوتبال تیم ملی در برزیل با فوتبال تیم ملی در ایران؟ چرا زنان می‌توانند اینجا وارد استادیوم بشوند دولت هم حامی‌شان باشد اما در کشور خودمان نه؟ همین شد که ایده کمپین حق من شکل گرفت.»
مریم شجاعی نخستین بار ژانویه ۲۰۱۵ برای دیدن مسابقه تیم ملی فوتبال ایران و عراق به استرالیا سفر کرد. با بنر و پلاکاردی که از مقامات ایران می‌خواست درهای استادیوم را به روی زنان باز کنند. او پس از تجربه جام جهانی برزیل، یک‌بار دیگر در سال ۲۰۱۵ بی‌اینکه هویت خود را آشکار کند در جام جهانی فوتبال زنان که در کانادا برگزار می‌شد حاضر شد و دوباره یک بنر حمایتی با شعاری که خواهان حضور زنان ایران در ورزشگاه‌ها بود به نمایش گذاشت.
سال ۲۰۱۸ جنبش NoBan4Women مشهور شد و جان گرفت. این زمانی بود که مریم شجاعی برای تماشای مسابقات تیم ملی ایران در جام جهانی به «روسیه» سفر کرد. این‌بار برای ورود بنرهایش به ورزشگاه مجوز کتبی فیفا را داشت و بنرهایش را در بازی با «مراکش» به نمایش گذاشت. این اقدام به مذاق نمایندگان دولت ایران که در ورزشگاه حضور داشتند خوش نیامد. فشار وارد کردند و همین باعث شد در بازی ایران مقابل اسپانیا بنرهای او را جمع و خودش را هم ساعاتی بازداشت کنند.
مریم شجاعی از پا ننشست. از همان جا به فدراسیون جهانی فوتبال شکایت کرد و از کارشکنی‌های پلیس کشور روسیه حاضر در ورزشگاه سخن گفت. فیفا به شکایت او ترتیب اثر داد و بنرهایش را به شهر سارانسک فرستادند. شهری که بنا بود تیم ملی فوتبال ایران در آن به مصاف تیم ملی «پرتغال» برود. دیداری که بسیار برای ایران اهمیت داشت و میلیون‌ها چشم مشتاق آن را به تماشا می‌نشستند.
این دیدار با قبلی‌ها برای مریم تفاوت دیگری هم داشت. پیش از این هویتش پنهان بود اما حالا همه می‌دانستند نامش چیست و چه نسبتی با کاپیتان تیم ملی فوتبال ایران دارد.
مریم درباره این موضوع می‌گوید برادرش مسعود اگر چه هم‌مسیر و هم‌عقیده با اوست و بارها از حضور زنان در ورزشگاه‌های ایران دفاع کرده اما از راه‌اندازی این کمپین و فعالیت‌های او خبر نداشته است: «من حتی به مسعود خبر ندادم که برای دیدن مسابقات ایران در جام جهانی روسیه به این کشور سفر می‌کنم. آنجا جایی بود که من کمپین «حق من» را به‌صورت عمومی معرفی کردم.»
از دیگر اقدامات مریم شجاعی گرفتن وقت ملاقات با دبیرکل فدراسیون جهانی فوتبال و دیدار خصوصی با او بود. ESPN در گزارش خود نوشته او به‌صورت پیوسته و خستگی‌ناپذیر به فیفا فشار وارد کرد تا قوانین منع تبعیض جنسیتی را اعمال کند.
در بازی فوتبال تیم ملی ایران و کامبوج ۳۵۰۰ بلیط برای زنان در نظر گرفته شده بود. این تعداد به سرعت تمام شد و مسئولان فدراسیون ناچار شدند ۱۱۰۰ صندلی دیگر یعنی چیزی در حدود ۵ درصد از صندلی‌های استادیوم ۱۰۰ هزار نفری آزادی را به زنان ایران اختصاص دهند. زنانی که این‌بار گزینشی و فرمایشی انتخاب نشده بودند.
این بازی، از بازی‌های کم اهمیت انتخابی جام جهانی ۲۰۲۲ بود. در یک روز میانه هفته برگزار می‌شد و به همین دلیل تماشاگران مرد امکان حضور در ورزشگاه را نداشتند. برای جمهوری اسلامی این فرصت مغتنم بود تا خطر تعلیق تیم ملی فوتبال ایران را موقتا هم که شده از سر بگذراند.
سایر بازی‌های انتخابی تیم ملی ایران برای کسب سهمیه حضور در جام جهانی ۲۰۱۱ که به میزبانی کشور «قطر» برگزار خواهد شد تا پاییز ۱۳۹۹ به تعویق افتاده‌اند. با وضعیت همه‌گیری ویروس کرونا و شرایط پیچیده این روزها مشخص نیست این بازی‌ها در تاریخ‌های مقرر برگزار خواهند شد یا خیر. مریم شجاعی اما بر این باور است که در صورت راهیابی ایران به مسابقات جام جهانی ۲۰۲۲، هزاران نفر از علاقه‌مندان به فوتبال از ایران برای تشویق تیم کشور خود به قطر سفر خواهند کرد: «بسیاری از این مسافران زنان ایرانی هستند که در ایران زندگی می‌کنند، اما همچنان از حضور آنها در ورزشگاه‌های ایران برای تماشای مسابقات فوتبال باشگاهی و ملی ممانعت به عمل می‌آید. این تنها تبعیض علیه زنان نیست. آنها با حجاب کامل در مسابقات فوتبال زنان حاضر می‌شوند اما نه بازی‌هایشان سهمی در صداوسیما دارد نه خانواده‌هایشان اجازه حضور در ورزشگاه را دارند. بازی‌های آنها در داخل ایران پشت درهای بسته و فقط در حضور تماشاگران زن برگزار می‌شود. اگر خارج از ایران هم باشند صداوسیما برای پوشش خبری این مسابقات سرمایه‌گذاری نمی‌کند. این یعنی نادیده گرفتن زنان اعم از ورزشکار و تماشاگر»
مریم شجاعی می‌گوید در تلاش است صدای کارزاری را که به راه انداخته است، از آنچه تا امروز بوده بلندتر کند. او به‌عنوان یکی از رهبران جنبش NoBan4Women از فدراسیون جهانی فوتبال خواسته تا در صورت تداوم ممنوعیت حضور زنان برای تماشای مسابقات فوتبال در استادیوم‌های ایران اقدامات تنبیهی جدی‌تری نسبت به این تضییع حق انجام دهد: « من هنوز خیلی راه داریم. فقط یک بازی آن‌هم در تهران و برای تیم ملی به زنان بلیط فروخته شده اما من می‌دانم طرفداران بی‌شماری از زنان در شهرستان‌ها هستند. کمپین حق من تا جایی که بشود این مبارزه بی‌خشونت را ادامه خواهد داد.»
به باور او در دوره‌های قبلی، حضور زنان در ورزشگاه با انتخاب تماشاچیان و یک نمایش تمام‌عیار بوده است: «متاسفانه اینفانتینو نیز بخشی از این نمایش بد بود. به زنانی که سال‌ها آزادی ورود به ورزشگاه را درخواست کرده‌اند بی‌حرمتی شد. هر زن ایرانی می‌داند که این یک نمایش بود و آنها اجازه حضور در ورزشگاه‌ها را تا پیش از بازی کامبوج نداشتند.»
کمپین «حق من» به گفته بنیانگذارش یک کمپین برای تمرین مبارزه مدنی بی‌خشونت است: «من این کمپین را از فعالیت‌های سیاسی دور نگه‌داشته‌ام. هرگز از جایی برای فعالیت‌های کمپین کمک مالی نگرفته‌ام و همه هزینه‌ها را شخصا پرداخت کرده‌ام برای اینکه دلم می‌خواهد این حرکت مستقل و متعلق به دختران عاشق فوتبال در ایران باقی بماند.»
او در واکنش به این انتقاد برخی فعالان حقوق زنان که قائل به اولویت‌بندی مسائل هستند و می‌گویند مسئله حضور زنان در ورزشگاه شاید اولویت اول بسیاری از زنان ایران نباشد و اولویت‌های مهمتر از آن وجود دارد گفته است: «ممانعت از حضور زنان در ورزشگاه‌ها قانون نیست. یک امر فراقانونی است. مانند ممانعت از دوچرخه‌سواری یا موتورسواری زنان. در حالیکه مسائلی مثل حق طلاق، حضانت، ارث و مسائلی از این دست قوانین نادرست موجود در ایران هستند. ما فعالان مدنی و حقوق زنان اگر نتوانیم یک مسئله غیرقانونی را اصلاح کنیم چطور قادر به تغییر قوانین خواهیم بود؟»
