زنان تاثیر گذار ایران: مه‌لقا ملاح

تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهره‌ها گره خورده است؛ هر یک خشتی گذاشته‌اند تا سقفی پدیدار شود؛ خشت‌هایی که گاه به قیمت زندگی و جانشان تمام‌شده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریده‌اند. از سوی دیگر، در تاریخ جهان بسیاری از زنان و مردان دیگر به دلیل استعداد شگرف آن‌ها برای تخریب و نابودی ساخته‌های دیگران، «تأثیرگذار» نام‌گرفته‌اند.

زنان ایرانینویسنده، برگ‌های بسیاری از کتاب تاریخ 200 سال اخیر ما بوده‌اند؛ چه به دلیل تأثیر مثبت بسیاری از آن‌ها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعی‌شان، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژه‌های علمی، سیاست ورزی، موسیقی، سینما و چه به دلیل تأثیر بعضی از آن‌ها در تشویق به خشونت، گسترش جهل و جزم‌اندیشی و سوءاستفاده از قدرت مالی و اقتصادی در جهت منافع خود.
مجموعه «زنان تأثیرگذار» «ایران وایر» یک مقدمه است. افرادی که نامشان در این فهرست آمده، نماینده برخی اقشار جامعه هستند که هرروز در ایران و کشورهای دیگر بر زندگی خانواده و اجتماع خود تأثیر می‌گذارند. بدیهی است همان‌طور که اشاره کردیم، همه فعالیت‌ها و یا تمام افراد حاضر در این مجموعه، مورد تأیید «ایران وایر» نیستند اما تأثیرگذاری هیچ‌یک از افراد این لیست را نمی‌شود کتمان کرد.
این لیست، اولین سری سلسله بیوگرافی‌های زنان تأثیرگذار ایران است که به‌مرور تکمیل می‌شود. از مخاطبان «ایران وایر» درخواست دارمی تا پیشنهادات خویش را برای غنای این مجموعه با ما در میان بگذارند.

————————-

طاهره تسلیمی، شهروند خبرنگار
مه‌لقا ملاح؛ بانوی محیط زیست

نوه «بی‌بی‌ خانم استرآبادی» بودن هرچند افتخار بزرگی بود اما برای «مه‌لقا ملاح» کافی نبود. او در جوانی با کمک از تجربه مادربزرگ و مادرش «خدیجه افضل وزیری» در تلاش برای تغییر وضعیت زنان و برابری جنسیتی در جامعه، به سراغ حفظ طبیعت رفت و نامش را به عنوان نخستین فعال محیط زیست ثبت کرد.

مه لقا ملاح زنی است که بیش از ۵۰ سال زباله غیر قابل بازیافتی تولید نکرده و فعالان محیط زیست او را «مادر طبیعت» می‌دانند. اگر قرار باشد تنها نام یک زن موثر را برای حوزه محیط زیست برگزید، بی‌تردید نام وی برای فهرست زنان تاثیرگذار ایران کفایت می‌کند.

حتی اگر کسی نام مه‌لقا ملاح را هم نشنیده باشد، کافی است کمی در حوزه محیط زیست جست وجو کند تا به نام او و جمعیتی برسد که به همراه گروهی از زنان علاقه‌مند به محیط زیست با عنوان «جمعیت زنان مبارز با آلودگی محیط زیست» راه‌اندازی کرد. این جمعیت سال‌های زیادی است که در حوزه آموزش و حفاظت از محیط زیست و پاک سازی آن تلاش‌های زیادی کرده‌ است.

مه‌لقا ملاح در سال ۱۲۹۷ در راه تهران به مشهد به دنیا آمد. مادرش، خدیجه افضل وزیری، دختر بی‌بی‌خانم وزیری استرابادی، بنیان گذار مدارس دخترانه مدرن در ایران و از زنان مشروطه خواه و پدرش «آقا بزرگ ملاح» بود.

آقابزرگ ملاح شغلی دولتی داشت و مجبور بود در شهرهای مختلف کار کند. مه‌لقا در یکی از همین سفرها به دنیا آمد و کودکی خود را در شهرهای مختلفی چون قوچان، مشهد، اصفهان، دامغان، همدان و کرمانشاه گذارند. در همین سنین هم بود که در کنار مادر و مادربزرگش با مفهوم تساوی حقوق زنان آشنا شد و همراه آن‌ها در راه کسب برابری زنان در این شهرها، به تحصیل در مدرسه پرداخت. او برای تحصیل در رشته فلسفه علوم اجتماعی، وارد دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران شد. مه‌لقا ملاح بعد از دریافت لیسانس به فرانسه رفت و در دانشگاه «سوربن» تا مقطع دکترا این رشته را ادامه داد. اما با آن که رساله‌اش را درباره جنوب ایران نوشت، نتوانست دکترای خود را بگیرد.

در همین سال‌ها بود که با «حسین بولحسنی» ازدواج کرد که در زمینه آموزش و پرورش فعالیت می‌کرد. ملاح با توجه به این که هم‎زمان با تحصیل در پاریس، در کتاب خانه ملی فرانسه نیز دوره کتاب داری را دیده بود، در بازگشت در کتاب خانه «موسسه روان‎شناسی» استخدام شد و طی چند سال، این کتاب خانه را به یکی از کامل‌ترین کتاب خانه‌های ایران تبدیل کرد.

اما زندگی او زمانی وارد مرحله تازه‌ای شد که به حوزه محیط زیست قدم گذاشت. در زمان کار کردن در کتاب خانه، یک روز با کتابی آشنا شد که در باره خطرات آلودگی محیط زیست و حفاظت از آن بود. خانم ملاح در یکی از گفت وگوهایش درباره این آشنایی گفته است:«كتاب های این كتاب خانه همیشه باید از خارج كشور تهیه می شدند.برای این كه كتاب هایی با موضوع جدید برای دانشكده تهیه كنم، كاتالوگ های انتشاراتی های كشورهای دیگر را بررسی كردم و از آن طریق، دو كتاب خریدم كه موضوعاتشان جدید و این قدر برایم جذاب بودند كه وقتی به دستم رسیدند، تمام وقت نشستم آن ها را مطالعه كردم. دریكی از آن ها خطرات آلودگی محیط زیست و اقداماتی كه انسان علیه خود انجام می دهد، به خوبی تشریح شده بود. مطالعه این كتاب شكی به من وارد كرد و از آن پس به این فكر افتادم كه برای حفظ محیط زیست تلاش و مردم را هم با خطرات آلودگی های زیست محیطی آشنا كنم. این كار را هم از خودم و خانواده ام شروع كردم.بعد هم جمعیت زنان مبارز با آلودگی محیط زیست را تشكیل دادم.»

این آگاهی با توجه به این که در خانواده‌ای بزرگ شده بود که به حفاظت از محیط زیست در کنار سایر فعالیت‌های اجتماعی خود اهمیت می‌داد، به فکر راهی برای حفاظت از محیط زیست انداخت. نخستین کسی که در این راه همراهش شد، همسرش بود که مانند او برای حفاظت از محیط زیست تلاش کرد.

ملاح هر چند آشنایی‌ خود را با حوزه محیط زیست مدیون خواندن کتاب‌هایی در این زمینه می داند اما بخشی از علاقه‌اش را مانند تلاش برای برابری حقوق زنان از خانواده‌اش به ارث برده است. او به «مهر» گفت:«من در دل خانواده‌ای بزرگ شدم که مادرش قبل از من فعال محیط زیست بود. در خانه ما زباله‌ای تولید نمی‌شد. مادرم قبل از من به این موضوع بسیار اهمیت می‌داد و هیچ وقت زباله بیرون نمی‌گذاشت. البته خیلی از مردم آن دوران مثل حالا نبودند و زباله قدیم کم تولید می‌شد. هر فردی در هر خانواده‌ای راه حلی برای بازیافت زباله‌اش پیدا می‌کرد. غذا را به اندازه تعداد و میزان خوراک افراد خانواده تهیه می‌کردیم که اضافه نیاید و مجبور به دور ریختن آن نشویم، حتی یک غذا را دو وعده نخوریم. باقی مانده غذا را هم به همسایه می‌دادیم و او آن بخشی را که می‌توانست، خودش می‌خورد و آن چه که اضافی می‌آمد، به بزی که داشت، می‌داد. برخی از باقی مانده مواد غذایی را به مرغ و جوجه‌ها می‌دادیم. از کاغذ و پلاستیک هم خیلی استفاده نمی‌کردیم.»

مه‌لقا ملاح بعد از بازنشستگی در سال ۵۶، مطالعه در حوزه قوانین محیط زیست را گسترش داد و آموزش و آگاهی سازی مردم برای بازیافت زباله و پاک سازی محیط زیست را در برنامه کاری خود گذاشت.

جمعیت زنان مبارز با آلودگی محیط زیست ۱۰ اردیبهشت ۱۳۷۴ رسما اعلام موجودیت کرد.مقالات متعددی دربارهٔ آلودگی محیط‌زیست و شیوه‌های مبارزه با آن در نشریات گوناگون از وی منتشر شده است. مه لقا ملاح هم چنین مدیر مسوول و سردبیر فصل نامهٔ «فریاد زمین» و ماهنامه «زنان، زمین و محیط‌زیست» بود.

با راه‌اندازی جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست، فعالیت‌های او گستردگی بیش تری یافت و آموزش برای تفکیک زباله را با همراهی شهرداری تهران به صورت خانه به خانه آغاز کرد.

خانم ملاح که حفاظت از محیط زیست را از خانه‌اش آغاز کرده است، می‌گوید سال‌ها است زباله‌ای پشت در نگذاشته است. او زباله‌ها را در خانه بازیافت می‌کند.

مه ملاح در نود و چند سالگی هم چنان در زمینه حفاظت از محیط زیست فعالیت می‌کند و معتقد است:«هریك از خودمان شروع كنیم و به حفظ محیط زیست توجه داشته باشیم.»