چرا سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی از سال 91 تاکنون همچنان “در دست راه‌اندازی” است؟!

«سامانه رصد آسيب‌هاي اجتماعي» سامانه‌ای است که در چند سال اخیر مسئولان سازمان بهزیستی کشور از راه‌اندازی آن خبر می‌دهند، اما این راه‌اندازی در حد همان خبر باقی مانده است.

به گزارش مهرخانه، اولین‌بار اردیبهشت سال 91 بود که خبری از راه‌اندازی سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی شنیده شد. آن زمان دكتر فرهاد اقطار مديركل پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي سازمان بهزيستي كشور بود و خبر داد که اقدامات پژوهشي لازم براي ايجاد اين سامانه انجام شده است و اين سامانه با رويكرد تشخيص عوامل محافظت‌كننده و خطرزا بر اساس منطقه، شهرستان و استان ايجاد مي‌شود.

این سامانه در دولت دهم به نتیجه نرسید و کار به دولت یازدهم کشید. مسئولان بهزیستی در این دوره نیز تنها خبر از راه‌اندازی سامانه در آینده می‌دادند که این روند همچنان ادامه دارد. فروردین 93 مجید رضازاده، رییس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور ابراز امیدواری کرد که این سامانه در سال 93 راه‌اندازی شود و گفت: این طرح در حال مطالعه و بررسی است و امیدواریم در سال 93 به مرحله اجرا درآید که به‌وسیله آن می‌توان عوامل خطر را شناسایی و از آسیب‌های اجتماعی جلوگیری کرد.

طلاق، فساد اخلاقی و اعتیاد در صدر جدول آسیب‌های اجتماعی
دو ماه پس از آن فرهاد اقطار، مدیر کل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی وقت، از اتمام رصد آسیب‌های اجتماعی با رویکرد عوامل محافظت‌کننده و خطرساز خبر داد. بر اساس گفته‌های او در این مرحله مشخص شد که طلاق، فساد اخلاقی و اعتیاد در صدر جدول آسیب‌های اجتماعی خانواده‌ها قرار دارند. فقر، میزان تحصیلات، داشتن سرپرست و یا نبود پدر در خانواده و… از جمله فاکتورهایی بود که در این پژوهش مورد تأکید قرار گرفتند. او همچنین از اجرای سراسری این طرح در سال 93 و برنامه‌ریزی مسئولان براساس آسیب‌های هر منطقه خبر داد.

اجرای دو فاز سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی
اسفندماه 93 بار دیگر مجید رضازاده بیان کرد که سامانه نظام رصد آسیب‌های اجتماعی طراحی و به‌زودی رونمایی خواهد شد، اما با گذشت حدود یک ماه یعنی در فروردین 94 تصریح کرد که در حال حاضر اطلاعات دقیق و مستندی از برخی آسیب‌های اجتماعی در دست نداریم و به منظور دستیابی به اطلاعات دقیق و مستند، طرح‌هایی از قبیل شیوع‌شناسی اعتیاد در سازمان بهزیستی کشور در حال پیگیری است و تنها دو فاز سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی برای پنج آسیب اساسی اجرا شده است که این آسیب‌ها شامل کودکان کار و خیابان، خشونت، فحشا، روابط برون ازدواجی و اعتیاد می‌شود.

نکته قابل توجه در صحبت‌های رییس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور این است که او عنوان کرد اطلاعات دقیقی در مورد آسیب‌هایی مانند اعتیاد ندارند، اما در عمل برای سامانه رصد در مورد آسیب اعتیاد اقداماتی انجام داده‌اند، که نشان می‌دهد احتمالاً اقداماتشان نتایج درستی را به‌دنبال نداشته است.

اما رضازاده در اردیبهشت 94 هم‌چنان از راه‌اندازی این سامانه خبر داد و این موضوع تا مهرماه 94 در سکوت به سر برد تا این‌که بار دیگر او اظهار کرد که در حال راه‌اندازی سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی هستیم و در جلسات متعدد با کارشناسان این حوزه به دنبال آسیب‌های با خطر بیشتر و فزآینده هستیم که روند تغییرات آن را در سامانه مذکور دنبال کنیم و عوامل خطر را نیز پیدا کنیم تا متوجه شویم کدام عامل خطر و آسیب در شرایط بدتری قرار دارد. سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی شامل آسیب‌های نوپدید از جمله فضای مجازی نیز می‌شود.

همچنین انوشیروان محسنی بندپی، رییس سازمان بهزیستی کشور آبان‌ماه 94 به تکرار خبرهای قبلی پرداخت و از ایجاد سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی در جهت افزایش امید و کاهش خطر سخن گفت.

روند ابراز امیدواری‌ها برای راه‌اندازی سامانه و دلایل به انجام نرسیدن آن ادامه داشت. آذرماه 94 رضازاده با ارایه توضیحاتی در مورد چیستی سامانه تأکید کرد که سعی ما بر راه‌اندازی این سامانه در سال جاری است.

او توضیح داد که در این سامانه روند تغییرات آسیب‌های اجتماعی پرخطر و رو به رشد دنبال می‌شود تا بتوانیم عوامل خطر را دنبال کنیم و بدانیم چه آسیبی در شرایط بدی قرار دارد. ایجاد سامانه رصد آسیب‌‌های اجتماعی در جهت افزایش امید و کاهش خطر در دستور کار سازمان بهزیستی قرار گرفته تا بتوانیم با کمک سایر دستگاه‌ها در زمینه پیشگیری از آسیب‌های فزاینده مانند اعتیاد و ایدز به‌خوبی ورود کنیم.

سامانه همچنان در مرحله تحقیق است!
اواخر آذرماه شیرین احمدنیا، مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بهزیستی کل کشور در مورد راه‌اندازی این سامانه به مهرخانه گفت: تدوین و تدارک سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی را در دستور کار داریم که بتوانیم آسیب‌ها و روند تغییرات آن را در جامعه شناسایی کنیم. بخشی از فعالیت‌ها هم مربوط به تهدیدهای فضاهای مجازی است که با گسترش این ابزار تکنولوژی اطلاعاتی- ارتباطی جدید تلاش کنیم که زمینه‌های آسیب‌پذیری افراد را شناسایی و افراد و خانواده‌ها را به مهارت‌هایی که می‌تواند در آن زمینه کمک‌شان کند، تجهیز کنیم. این طرح در مرحله تحقیق است که آسیب‌ها را براساس نقطه‌نظرات صاحب‌نظران در رشته‌های مختلف شناسایی و زمانی که شناخته شدند، شاخصه‌های مربوطه را در سطح کشور شناسایی کنیم و روند تغییرات آن‌ها را به تدریج تحت نظر قرار دهیم.

دی ماه 94 حبیب‌الله مسعودی‌فرید؛ معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی، ایجاد و راه‌اندازی سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی در کشور را از راه‌بردهای بهزیستی و رویکرد دولت یازدهم و شخص رییس‌جمهور دانست.

به گزارش مهرخانه، با توجه به اخبار منتشرشده می‌بینیم راه‌اندازی سامانه رصد اجتماعی از سال 91 در دستور کار قرار گرفته اما در طول نزدیک به 4 سال به نتیجه قابل ارایه‌ای نرسیده است و این موضوع در شرایطی است که آسیب‌ها و تحولات اجتماعی با سرعت زیادی در حال تغییر است و نمی‌توان حتی با استناد به نتایج یک یا دو سال گذشته به برنامه‌ریزی پرداخت. پس لزوم سرعت بخشیدن به فعالیت‌های پژوهشی و به سرانجام رساندن این سامانه کاملا مشهود است.

سامانه هنوز در فاز استقرار است
به‌منظور دانستن علت این تأخیر چند ساله و وعده‌های هرماهه برای راه‌اندازی سامانه، به سراغ مجید رضازاده، رییس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور رفتیم. او در گفت‌و‌گو با خبرنگار مهرخانه در خصوص وضعیت حال حاضر سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی تصریح کرد: برنامه در فاز استقرار است و هنوز آن را شروع نکرده‌ایم؛ زیرا به یک‌سری هماهنگی‌های بین‌دستگاهی نیاز دارد. این برنامه را در چند جا ارایه دادیم، اما هنوز از آن عدد و رقمی خارج نشده است که امیدواریم سال آینده خروجی داشته باشیم. به این زودی هم نتیجه‌ای نخواهیم گرفت. دو فاز از برنامه جلو رفته است؛ فاز اول، فاز مطالعاتی بوده که ما باید آسیب‌های اصلی را از دیدگاه کارشناسان استخراج می‌کردیم. پس از آن فاز مطالعاتی بود که عوامل خطر و محافظ آسیب‌ها را به‌دست آوردیم و این کارها انجام شده است.

پایان سال 95 عددی خام خواهیم داشت
او با تأکید بر این‌که این سامانه، سامانه رصد عوامل خطر و محافظ آسیب‌های اجتماعی است گفت: بنابراین مطالعه ما این بود که عوامل خطر و محافظ معروف آسیب‌های اجتماعی را احصا کنیم که انجام شد. برای اندازه‌گیری آن و دریافت نظرات دیگر در مورد عوامل خطر و محافظ، جلسه نیم‌روزه‌ای را با جامعه‌شناسان فعال در دستگاه‌های مختلف داشتیم که منجر به افزودن مواردی شد. مدل بررسی (پیمایش، پرسش‌نامه، اخذ اطلاعات از دستگاه‌های دیگر) هم برنامه‌ریزی شده است و مجری باید تأمین بودجه کند تا از سال بعد سامانه را استقرار دهیم. از انتهای سال آینده عددی خام خواهیم داشت و در سال‌های بعد روند را بررسی می‌کنیم که چه تغییراتی کرده است. اخیراً با شورای اجتماعی وزارت کشور صحبت کرده‌ایم، آن‌ها نیز چنین سامانه رصدی را از نظر آمار و ارقام دارند. قرار شد این کار را با هماهنگی هم انجام دهیم و با این همکاری‌های بین‌دستگاهی سال بعد سامانه را راه‌اندازی کنیم و از انتهای سال بعد هم آمار و ارقام داشته باشیم.

آسیب‌ها و عوامل خطر و محافظ شناسایی شده‌اند
رضازاده با بیان این‌که به دلیل نیاز به همکاری سازمان‌ها، کار کمی طول می‌کشد، افزود: علاوه بر آن تأمین بودجه هم مطرح است. امسال فقط برای دو فاز قبلی بودجه گذاشته‌ایم. بودجه فاز بعدی را در سال بعد قرار می‌دهیم. برای انجام چنین پیمایشی به عدد و رقم بالایی نیاز داریم که این موضوع در مراحل بعدی آسان‌تر می‌شود؛ زیرا نمونه ‌گیری‌اش کمتر خواهد بود. در حال حاضر آسیب‌ها، عوامل خطر و محافظ را در دلفی مشخص کردیم؛ اعتیاد، خشونت، طلاق، کودکان کار و خیابان، روابط خارج از ازدواج، فحشا و فساد اداری از جمله آسیب‌ها هستند. فقر، بیکاری، مصرف مواد مخدر، سلامت روان، دینداری، حمایت خانوادگی، کنترل تکانه، حمایت‌های اجتماعی، قوانین زمینه‌ساز، سرمایه اجتماعی، رضایت از همسر، تحصیلات والدین عوامل خطر و محافظ هستند که هرکدام منفی است، عامل خطر و مثبت‌ها عامل محافظ هستند؛ یعنی از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری می‌کنند.

هرچه راه‌اندازی سامانه دیر شود، ضرر می‌کنیم
رییس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور درخصوص اثرات منفی تأخیر در به سرانجام رسیدن سامانه، اظهار کرد: هرچه راه‌اندازی سامانه دیر می‌شود، ضرر می‌کنیم. قاعدتاً عوامل خطر و محافظ تغییر نمی‌کند. دین‌داری به‌عنوان عامل محافظ، ماندگار است، اما ممکن است شیوع آسیب‌های اجتماعی تغییر کند. مثلاً خشونت تمام شود (البته ما چنین پیش‌بینی‌ای نمی‌کنیم). تغییراتی که در آسیب‌های اجتماعی داریم، به این شکل نیست که در یک تا دو سال ایجاد شود. در عوامل زمینه‌ساز ممکن است 10 تا 15 سال بعد تغییراتی داشته باشیم، ولی ضرری که می‌کنیم این است که هرچه دیرتر این سامانه راه‌اندازی شود، دیرتر می‌توانیم برنامه‌ریزی کاملی داشته باشیم.

او ادامه داد: مثلاً الان به‌عنوان معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی که می‌خواهیم از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کنیم، باید بدانیم عوامل خطر و محافظ چه وضعیتی دارد؛ بالا رفته، پایین آمده و کدام‌یک کم و کدام‌یک زیاد است تا برنامه‌ریزی خود را بر اساس آن انجام دهیم. وقتی اطلاعات‌مان کامل نیست، ممکن است برنامه‌ریزی‌مان هم خوب نباشد که به این شکل ضرر خواهیم کرد. لذا این سامانه هرچه زودتر راه‌اندازی شود، بهتر است؛ دو سال است که به فکر افتاده‌ایم. دو سال کار مطالعاتی و این دو فاز طول کشیده است.

بودجه استقرار سامانه به سال بعد موکول می‌شود
رضازاده در خصوص این‌که این موضوع از سال 91 مطرح شده بود و بیش از دو سال از آن می‌گذرد، بیان کرد: من مسئولیت خود را از سال 92 برعهده گرفته‌ام. آن زمان، پروپوزالش آمده بود، ولی کار مطالعاتی و  nominal groupداشت. بودجه ما به اندازه کافی نیست؛ ما مانند بعضی دستگاه‌ها که بودجه زیادی دارند و موضوعی را مطرح می‌کنند و در همان سال هم راه می‌اندازند، اما محتوای خوبی ندارد، بودجه نداشتیم و مجبور بودیم در دو سال تقسیم کنیم تا فاز مطالعاتی انجام شود. برای استقرار آن باید صبر کنیم تا بودجه داشته باشیم و بتوانیم انجام دهیم. کمبود بودجه باعث می‌شود نتوانیم به سرعت کارمان را پیش ببریم.

باید 20 سال پیش سامانه رصد راه‌اندازی می‌شد
او با تأکید بر این‌که راه‌اندازی سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی طول کشیده است، گفت: باید از 20 سال پیش سامانه رصد می‌داشتیم. همین که در سال 91 حرفش زده شده، باید در سال 92 این سامانه راه‌اندازی می‌شد، اما به دلیل کمبود بودجه چنین اتفاقی نیفتاد. من باید کل بودجه معاونت را بگذارم برای راه‌اندازی سامانه؛ درحالی‌که مراکز اعتیاد، مشاوره و ژنتیک داریم؛ نمی‌توانیم همه را تعطیل و پول را صرف سامانه کنیم. دلیل اصلی انجام‌نشدن این برنامه کمبود بودجه است.

رییس مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور در مورد نهادهایی که در این طرح همکاری می‌کنند، اظهار کرد: وزارت کشور و شهرداری هرکدام سامانه رصدی دارند که با وزارت کشور برای همکاری صحبت‌هایی شده است و سامانه شهرداری هم یک‌سری اطلاعات دارد. یک‌سری اطلاعات مربوط می‌شود به نهادهایی که مسئولیت‌های خاص دارند، مثلاً اطلاعات مربوط به خشونت را باید بتوانیم از نیروی انتظامی و پزشکی قانونی دریافت کنیم. این موارد کمی است و پزشکی قانونی هرساله این آمارها را به صورت محرمانه اعلام می‌کند که ما از اطلاعات‌شان استفاده خواهیم کرد. از نیروی انتظامی و دادگاه‌ها هم پرونده‌ها را باید بگیریم. بیشتر موارد با پیمایش انجام می‌شود؛ یعنی اکثر عوامل محافظ و خطر از پیمایش و کارهای تحقیقاتی و پرسش‌نامه به‌دست می‌آید.

انتهای پیام/ 940502