BBC
ترانه علیدوستی، بازیگر سرشناس سینمای ایران است که در آذر و دی ۱۴۰۱ در پی حمایت‌هایش از اعتراضات ایران و واکنشش به اعدام مرتبط با این اعتراضات، در تهران بازداشت شد و بعد از ۱۸ روز با وثیقه از زندان بیرون آمد. در عکس‌هایی که بعد از آزادی ترانه علیدوستی از زندان اوین منتشر شده هم او حجاب اجباری به سر ندارد.
بازداشت او سه ماه بعد از شروع طولانی‌ترین اعتراضات سراسری علیه حکومت جمهوری اسلامی، واکنش گسترده‌ای در داخل و خارج از ایران به دنبال داشت.
اما ترانه علیدوستی در سال‌های اخیر باز هم در موضوعات مختلفی موضع‌گیری‌هایی کرده که بخش‌های مختلف حکومت ایران را رنجانده است.
در زمان دستگیری او یک منبع آگاه به بی‌بی‌سی فارسی گفت که ماموران «با یورش به خانه خانم علیدوستی» او را بازداشت کردند.
پگاه آهنگرانی، بازیگر سینما در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی فارسی درباره دستگیری ترانه علیدوستی گفت: «ماموران حدود ساعت سه بعد از ظهر امروز ماموران امنیتی وارد خانه ترانه شده‌اند، آنجا را تفتیش کرده‌اند و چیزهایی را با خود برده‌اند.» به گفته پگاه آهنگرانی «خانواده او تا مدتی هیچ اطلاعی از محل نگهداری‌اش نداشتند.»
منابع حکومتی ایران دلیل بازداشت ترانه علیدوستی را «برخی اظهارنظرهای بدون استناد در مورد وقایع اخیر» و انتشار«مطالب تحریک‌آمیز در جهت حمایت از اغتشاشات خیابانی» اعلام کردند.
خبرگزاری میزان وابسته به قوه قضائیه جمهوری اسلامی در این‌باره نوشت: «ترانه علیدوستی که در مورد برخی ادعاهای مطرح‌شده‌اش مستندی و سندی را ارائه نکرد، ساعتی پیش به دستور مقام قضایی بازداشت شد.»
خانم علیدوستی در واکنش به اعدام محسن شکاری در یک پست اینستاگرامی نوشته بود: «هر سازمان بین‌المللی که نظاره‌گر این خونریزی است و اقدامی نمی‌کند، مایه ننگ بشریت است.» او در ادامه نوشته بود: «حالا بنشینید و منتظرعواقب این خونخواری باشید».
محسن شکاری نخستین کسی بود که حکومت ایران اعلام کرد در ارتباط با اعتراض‌های اخیر اعدام کرده است.
پیش از این، ترانه علیدوستی عکس بدون پوشش سر خود را در اینستاگرام منتشر کرده بود.
او در این عکس دست‌نوشته‌ای به زبان کردی در دست دارد که شعار«زن، زندگی، آزادی» بر روی آن نوشته شده است. عکسی هم از او منتشر شد که بدون حجاب در حال تردد و خرید در تهران است.
در دوره بازداشت ترانه علیدوستی سینماگران و هنرمندان نامداری از سراسر جهان به بازداشت او اعتراض کردند. اما تامپسون، مارک رایلنس، مارک رافالو، کن لوچ، مایک لی، استیو مک‌کوئین، ایان مک‌کلن و جولیا استیونسون، از حمله نام‌آورانی بودند که خواهان آزادی او شدند.
جشنواره کن هم با حمایت از خانم علیدوستی بر همبستگی کامل خود با «تلاش‌های مسالمت‌آمیز برای آزادی و حقوق زنان» در ایران تاکید کرد.
اوا ماریا هولتزلایتنر، یک عضو مجلس اتریش با انتشار پیامی در حمایت از ترانه علیدوستی «کفالت سیاسی» او را به عهده گرفته است.
در روزهای بازداشت ترانه علیدوستی شماری از سینماگران ایرانی هم در اعتراض به حبس او و پشتیبانی از خانواده او بارها در مقابل زندان اوین تجمع کردند.
در همین دوره، روزنامه جوان، منتسب به سپاه پاسداران، در گزارشی با عنوان «جای بازیگر ضدامنیتی البته که سینما نیست» نوشت: «جای بازیگر در زندان نیست، اما کسی که با امنیت بازی می‌کند، باید منتظر رفتار متناسب هم باشد».
این روزنامه به این ترتیب از بازداشت ترانه علیدوستی حمایت کرد و نوشت: «وقتی قرار است نقش امنیتی ایفا کنیم، هزینه‌های این بازی را هم باید بپردازیم و این شکل بازیگری ممکن است به لوکیشن زندان هم برسد.»
«قافیه از دست رفته است»
ترانه علیدوستی بارها درباره محدودیت‌های سینمایی و محدودیت‌ها برای زنان در ایران موضع علنی گرفته است.
او درباره وضعیت زنان در ایران گفته بود: «وقتی همه چیز ممنوع است، یعنی از صبح که بیدار می‌شوید دارید می‌جنگید… و این باعث می‌شود که زیست شما حالت غیرقانونی و غیرعرفی داشته باشد.»
ترانه علیدوستی یکی از بانیان بیانیه سینماگران زن ایرانی در اوایل ۱۴۰۱ درباره «آزار و خشونت جنسی» در سینمای ایران و جمع‌آوری امضا برای آن بود.
او سرشناس‌ترین چهره‌ای است که به شکل علنی درباره اعمال خشونت و آزار به زنان در پشت صحنه سینما و دلایل انتشار این بیانیه و بازتاب‌های آن صحبت کرد.
خانم علیدوستی در گفتگو با برنامه ۶۰ دقیقه بی‌بی‌سی فارسی درباره علت انتشار آن بیانیه گفت: «تعداد بی‌شمار این روایت‌ها و این‌که تکرارشونده هستند، وضعیت خیلی وحشتناکی را از نظر من بوجود آورده و به دنبال آن سکوت هولناک همکاران عزیز من در سینمای ایران خیلی ما را شگفت‌زده کرده است.»
او همچنین به بی‌بی‌سی گفت: «واقعا سوال ما این است که چه اتفاقی باید برای زنانی که کنار شما کار می‌کنند، بیافتد که واکنش شما را هم بر بیانگیزد. برای همین دیدیم خودمان باید کاری بکنیم و نیاز به یک همت و حرکت جمعی هست.»
این هنرپیشه سینما در واکنش به اعلام ممنوع‌الکاری تعدادی از بازیگران سینما هم نوشت: «می خواهید پنج شش نفرمان را بی محاکمه و بدون جرم ممنوع‌الکار کنید. اما ممنوع از چه کاری؟ چه رقت‌بار که این امر بناست قیمتش عمر و سرمایه افراد باشد. عملی تا این حد عبث.»
ترانه علیدوستی خطاب به تهدیدکنندکان و مدیران هنری اضافه کرد: «چیزی که مرتکبش هستید قانون‌مداری نیست. قانون به شما حق گرفتن شغل از کسی که مجرم نباشد نداده است. آن چه مرتکبش هستید اعمال زور است. با بادی به غبغب قصد دارید اسم بدها را اعلام کنید. تا با تهدید معاش آن ها عبرتی برای بقیه بسازید، بلکه قافیه از دست نرود؛ که از دست رفته است.»
«حمایت از دختران انقلاب»
این بازیگر سرشناس علاوه بر موضع‌گیری در امور سینمایی در برابر معضلات اجتماعی ایران هم سکوت نکرده، که پیش از این هم بارها برای او مشکلاتی ایجاد کرده بود.
ترانه علیدوستی دو سال پیش با شکایت نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به پنج ماه حبس محکوم شد. وکیل پرونده خانم علیدوستی گفته بود این هنرپیشه «با شکایت نیروی انتظامی و ستاد امر به معروف اصفهان به اتهام اقدام تبلیغی علیه نظام، نشر اکاذیب، افترا و توهین به ماموران در حین انجام وظیفه» به دادسرا احضار شده بود.
به گفته وکیل خانم علیدوستی دادسرای رسانه و دادگاه انقلاب او را در موارد اتهامی فعالیت تبلیغی علیه نظام، افترا و نشر اکاذیب مجرم ندانست و پرونده با موضوع «توهین به ماموران در حین انجام وظیفه» به دادگاه کیفری ارسال شده بود.
در نهایت دادگاه جمهوری اسلامی، خانم علیدوستی را «به دلیل انتشار توئیت‌هایی علیه نیروی انتظامی و گشت ارشاد» به پنج ماه حبس تعزیری محکوم کرد که این حکم به مدت دو سال تعلیق شد.
پیش از این گزارش شده بود که معاونت حقوقی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به دلیل توییت‌های این بازیگر درباره حجاب، گشت ارشاد، رفع حصر سران مخالفان و وضعیت زندانیان از او شکایت کرده بود.
در یکی از توییت‌ها خانم علیدوستی با انتشار ویدئویی از اعتراض زنان به حجاب اجباری که به حرکت «دختران انقلاب» مشهور شد، حمایت کرده بود.
او در فیلم «اورکا» ساخته سحر مصیبی در نقش یک شناگر ایرانی بازی کرد. همزمان با نمایش این فیلم در جشنواره سینمایی «سانتا باربارا» در مصاحبه‌ای از محدودیت‌های داخل ایران برای شناگران زن انتقاد کرد.
پخش ویدیوی این مصاحبه خبرساز شد و فدراسیون شنای ایران به او واکنش نشان داد. به علاوه رسانه‌های نزدیک به جریان اصولگرای حکومت هم بار دیگر از او انتقاد کردند.
«من، ترانه، ۱۸ سال دارم»
ترانه علیدوستی که دختر حمید علیدوستی، فوتبالیست نامدار تیم ملی ایران و تیم باشگاهی هما است، زمانی که تازه ۱۸سالگی را تمام کرده بود، با اولین نمایش فیلم «من، ترانه، ۱۵ سال دارم»، ساخته رسول صدرعاملی در جشنواره فجر سال ۱۳۸۰ به عنوان اولین استعداد جدید بازیگری آن دهه معرفی شد و به سرعت به یکی از هنرپیشه‌های مهم نسل خود تبدیل شد.
او برای بازی در دومین فیلم کارنامه‌اش دو سال صبر کرد تا در «شهر زیبا» دومین فیلم سینمایی اصغر فرهادی مقابل دوربین رفت. این فیلم نه تنها نقطه عطفی در کارنامه اصغر فرهادی و ترانه علیدوستی شد، بلکه آغازگر همکاری مداومی شد که تا نیمه دهه بعد هم ادامه یافت.
همکاری این دو در فیلم‌های «چهارشنبه سوری»، «درباره الی» و «فروشنده» هم ادامه پیدا کرد و خانم علیدوستی در سطح بین‌المللی شناخته شد.
یکی از مهم‌ترین آثار کارنامه ترانه علیدوستی «کنعان» بر اساس فیلمنامه مشترک اصغر فرهادی و مانی حقیقی ساخته شد. به علاوه، خانم علیدوستی همکاری با مانی حقیقی را در فیلم‌های «پذیرایی ساده» و «تفریق» هم ادامه داد.
یکی از انتقادهایی که در این سال‌ها به ترانه علیدوستی شده، بازی در سریال شهرزاد با دستمزد بسیار بالا بود که در شبکه ویدیویی خانگی ایران منتشر شد.
موضوع دیگری که درباره این سریال بحث‌برانگیز شد، این بود که محمد امامی، تهیه‌کننده سریال «شهرزاد» در دادگاه جمهوری اسلامی به اتهام سوءاستفاده از منابع بانک سرمایه محاکمه شد و در نهایت به ۲۰ سال حبس محکوم شد.
خانم علیدوستی آن‌زمان از این تهیه‌کننده حمایت کرد اما در جشنواره کن سال ۲۰۲۲ در پاسخ به سوال بی‌بی‌سی درباره آن اقدامش گفت که گاهی مواضع او و دیگر بازیگران ممکن است «اشتباه» باشد و اتفاقی که درباره سریال شهرزاد رخ داد، «تلنگری به همه ما» بود.
اما او فقط با بازی در دو دهه اخیر سینمای ایران مورد توجه نبوده است. ۶ سال پیش وقتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، با امضای فرمان اجرایی، ورود شهروندان چند کشور از جمله ایران به خاک آمریکا را ممنوع کرد، «فروشنده» نامزد دریافت جایزه اسکار شده بود.
ترانه علیدوستی پیش از اصغر فرهادی اعلام کرد در اعتراض به دستور رئیس‌جمهور آمریکا حاضر نیست برای شرکت در مراسم اسکار درخواست روادید بدهد. در نهایت هم اسکار بهترین فیلم خارجی به فروشنده تعلق گرفت.
