ماهنامه خط صلح
۸ مارس از اوایل دهه‌ی ۱۹۰۰ در جهان به مثابه نقطه‌ی مرکزی و کانون مبارزات زنان و بزرگداشت دستآوردهای آن قلمداد می‌شود. مروری بر نقاط کلیدی تاریخِ متجاوز از صد‌ساله‌ی ۸ مارس یادآور اهمیت این روز در جنبش جهانی زنان و حفظ میراث تاریخی مبارزاتی آن است.
در سال ۱۹۰۸ بود که صدای جمعی زنان برای ایجاد تغییر و کسب حقوق برابر، برای مشارکت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بلندتر از هر زمان شد و پانزده‌هزار زن در اعتصابی گسترده در خیابان‌های شهر نیویورک حضور یافتند و خواهان دست‌مزد بهتر، ساعات کار کم‌تر و کسب حق رأی شدند. در سال ۱۹۰۹ حزب سوسیالیست آمریکا اولین روز ملی زنان را در آخرین یکشنبه‌ی ماه فوریه تعیین کرد. سال بعد در ۱۹۱۰ کلارا زتکین، رئیس دفتر حزب سوسیال‌دمکرات آلمان ایده‌ی روز بین‌المللی زنان را مطرح کرد تا زنان جهان در یک روز برای حقوق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دستآوردهای مبارزاتی خود را متحدانه قدر دانسته و برای برابری جنسیتی هم‌چنان به جلو گام بردارند.
در سال ۱۹۱۱ نخستین روز جهانی زنان برگزار شد و متجاوز از یک‌میلیون نفر در آلمان، سوییس، اتریش و دانمارک در آن شرکت کردند. پس از این سال مبارزات زنان در سراسر کشورهای جهان به گونه‌های مختلف ادامه داشت و شاید بتوان نقطه‌ی عطفی دیگر را سال ۱۹۱۷ دانست که زنان روسیه‌ی تزاری روز جهانی زنان را با اعتصابی تحت عنوان «زنان و صلح» به مثابه‌ی روزی علیه جنگ و برای برابری جنسیتی برگزار کردند. تزار نیکولای دوم به نیروهای نظامی پتروگراد دستور سرکوب زنان مبارز و شلیک به هر زنی را که مقاومت کند، داد، اما زنان اساساً ترس به دل راه ندادند و به تظاهرات ادامه دادند و دولت موقت مجبور شد تا حق رأی را به زنان روسیه بدهد. مبارزات زنان در سطح جهان هیچ‌گاه آرام نگرفت و در کشورهای مختلف جهان زنان، به ویژه زنان کارگر برای کسب حقوق اقتصادی، سیاسی و اجتماعی خود هم‌چنان به مبارزه ادامه دادند.
برای نخستین بار سازمان ملل سال ۱۹۷۵ را «سال زنان» اعلام کرد و نخستین کنفرانس جهانی زنان در مکزیکوسیتی برگزار و ۸ مارس روز جهانی زنان اعلام شد. در قطع‌نامه‌ی اجلاس عمومی سازمان ملل این روز با قدردانی از «اعمال شجاعانه و قاطعیت زنان عادی و نقش خارق‌العاده‌ای که در تاریخ کشور خود ایفا کرده‌اند» قید شده. این اقدام سازمان ملل سبب شد که در برخی کشور‌ها این روز تعطیل رسمی اعلام شود. کوبا، ویتنام، اوگاندا، ارمنستان، بلاروس، مغولستان، گرجستان، لائوس-کامبوج، روسیه و اوکراین از جمله کشورهایی‌اند که روز ۸ مارس را تعطیل رسمی اعلام کردند. در ژانویه‌ی ۲۰۱۹ نیز پارلمان شهر برلین در آلمان لایحه‌ای را تصویب کرد که بر اساس آن روز ۸ مارس تعطیل عمومی اعلام شد.
از سال ۱۹۹۶ سازمان ملل هر سال تِمی را برای ۸ مارس, روز جهانی زنان اعلام میکند. این تم از آن سال تا به امروز به شرح زیر است: سال ۱۹۹۶ «بزرگداشت دستآوردهای گذشته، برنامه‌ریزی برای آینده»، سال ۱۹۹۷ «حضور زنان در مذاکرات صلح»، سال ۱۹۹۸ «زنان و حقوق بشر»، سال ۱۹۹۹ «جهانی بدون خشونت علیه زنان»، سال ۲۰۰۱ «زنان و صلح: زنان و مدیریت تعارضات»، سال ۲۰۰۲ «زنان افغان امروز: واقعیت‌ها و فرصت‌ها»، سال ۲۰۰۳ «برابری جنسیتی و اهداف توسعه‌ی هزاره»، سال ۲۰۰۴ «زنان و اچ‌آی‌وی و ایدز»، سال ۲۰۰۵ «برابری جنسیتی فراتر از ۲۰۰۵؛ ساختن آینده‌ای امن‌تر»، سال ۲۰۰۶ «زنان در مقامات تصمیم‌گیری»، سال ۲۰۰۷ «پایان‌دادن به مصونیت از مجازات برای خشونت علیه زنان و دختران»، سال ۲۰۰۸ «سرمایه‌گذاری روی زنان و دختران»، سال ۲۰۰۹ «زنان و مردان متحد برای پایان‌دادن به خشونت علیه زنان و دختران»، سال ۲۰۱۰ «حقوق برابر، فرصت‌های برابر: پیشرفت برای همه»، سال ۲۰۱۱ «دسترسی برابر به آموزش، علم و فناوری: مسیری برای کار شایسته‌ی برای زنان»، سال ۲۰۱۲ «توانمندسازی زنان روستایی، پایان‌دادن به فقر و گرسنگی»، سال ۲۰۱۳ «قول، قول است: زمان اقدام برای پایان‌دادن به خشونت علیه زنان»، سال ۲۰۱۴ «برابری برای زنان پیشرفت برای همه است»، سال ۲۰۱۵ «توانمندسازی زنان، توانمندسازی بشریت: آن را تصور کنید!»، سال ۲۰۱۶ «تحقق جهانی ۵۰-۵۰ تا سال ۲۰۳۰: برای برابری جنسیتی قدم بردارید»، سال ۲۰۱۷ «زنان در جهان در حال تغییر کار: جهان ۵۰-۵۰ تا سال ۲۰۳۰»، سال ۲۰۱۸ «زمانش الان است: فعالان روستایی و شهری که زندگی زنان را متحول می‌کنند»، سال ۲۰۱۹ «برابر فکر کنید، هوشمندانه بسازید، برای تغییر نوآوری کنید»، سال ۲۰۲۰ «من نسل برابری هستم: تحقق حقوق زنان» و سال ۲۰۲۱ «زنان در رهبری: دست‌یابی به آینده‌ای برابر در جهان کوید‌ـ۱۹». جالب توجه است که پس از اشغال افغانستان توسط آمریکا در ۷ اکتبر ۲۰۰۱ تم ۸ مارس سال ۲۰۰۲ «زنان افغان امروز: واقعیات و فرصت‌ها» اعلام شد. هیهات که بیست سال بعد همین تم بار دیگر موضوع قابل‌توجهی برای کنش‌گران برابری جنسیتی و مقابله با حاکمیت مجدد طالبان در افغانستان است!
کمیسیون موقعیت زنان سازمان ملل که یکی از فعال‌ترین کمیسیون‌های این نهاد بین‌المللی است، هر ساله در ماه مارس اجلاس سالانه خود را با حضور نمایندگان دولت‌ها برگزار میکند. به موازات این اجلاس فوروم سازمان‌های غیردولتی بر‌گذار می‌شود که در آن نهادهای فمینیستی، حقوق بشری، برابری و عدالت جنسیتی گردهم می‌آیند تا مطالبات زنان را مطرح و دولت‌ها را پاسخ‌گو کنند. این روند نه‌تنها هر ساله، بلکه به موازات کنفرانس دوم زنان سازمان ملل در کوپنهاگ در سال ۱۹۸۰، در نایروبی در سال ۱۹۸۵ و پکن در سال ۱۹۹۵ آهنگ روبه‌رشدی داشته و در سال ۲۰۲۲ نهادهای مدنی به طور جدی خواهان حضور در اجلاس رسمی دولت‌ها شده‌اند، زیرا علی‌رغم قطع‌نامه‌ها و وعده‌وعیدها، رشد نیروهای سیاسی راست و افراط‌گرایان مذهبی که در کشورهای مختلف بر مسند قدرت تکیه زده‌اند، چالش‌های جدی برای تحقق اهداف برابری جنسیتی به وجود آورده.
باید یادآور شد که در سال ۲۰۰۱ «پلتفرم روزجهانی زنان» به حمایت بخش خصوصی و با کاربرد‌های تکنولوژی نوین به ایجاد شد. این نهاد که هم‌چنان به طور فعال در خلال بیست‌ویک سال گذشته به کار خود ادامه داده نیز هر سال تمی که برای جامعه جهانی و به ویژه کشورهای غربی و بسیاری کشورهای دیگر جذابیت داشته باشد، همراه با هشتگ‌های ترندی چون Eachforequal# یا Makeithappen# برای روز جهانی زنان تعیین میکند. تم این نهاد نیز توسط بسیاری از نهادهای مدنی به عنوان محوریت فعالیت‌ها پیرامون روز جهانی زنان بر گزیده می‌شود.
تم سال ۲۰۲۲ سازمان ملل برای روز جهانی زنان «برابری جنسیتی امروز برای فردایی بهتر (Equality today for a sustainable tomorrow)» است. این تم معطوفبه برجسته‌کردن و به‌رسمیت‌شناختن سهم و نقش زنان برای حفظ محیط زیست و مدیریت خطرات و بلایای طبیعی که یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جهانی قرن بیست‌ویکم است، برگزیده شده. واقعیت آن است که تغییرات اقلیمی تأثیرات زیان‌بار دراز‌مدت بر اقتصاد و توسعه‌ی اجتماعی دارد. بخش‌هایی از جامعه که در حاشیه قرار دارند، عمیق‌ترین و خشن‌ترین فرآیند‌های این بحران را تجربه می‌کنند. زنان به مثابه‌ی فقیرترین فقرای جهان که کم‌ترین سهم را در سیاست‌های زیان‌بار زیست‌محیطی دارند، بیش‌ترین بار و هزینه را برای خطرات ناشی از آن می‌پردازند. فردای «پایدار» و «بهتری» که تم امسال ۸ مارس سازمان ملل به ان اشاره دارد، بدون مشارکت زنان در مدیریت این بحران تحقق نخواهد یافت. پیش‌شرط مدیریت زنان بستن شکاف نابرابری‌های جنسیتی، مشارکت سیاسی، اقتصادی و اجتمایی زنان، حضور زنانی که به طور جدی برای آینده‌ی پایدار و تحقق برابری جنسیتی متعهد باشند، در مقامات تصمیم‌گیرنده است. تم سال ۲۰۲۲ پلتفرم روز جهانی زنان «شکستن تعصب» است. تصور جهانی با برابری جنسیتی، جهانی عاری از تعصب‌ها، کلیشه‌ها و تبعیض‌ها، جهانی که تنوع و تکثر را استقبال میکند، عادلانه و فراگیر است. هشتگ سال ۲۰۲۲ این پلتفرم هم Breakbias# است.
اما واقعیت ان است که فراسوی تم‌های سازمان ملل و هشتگ‌های جذاب پلتفرم روز جهانی زنان، برابری جنسیتی و احترام به حقوق انسانی زنان امروزه راه به مراتب درازتری از آن‍چه زنان فمینیست و مدافعان حقوق برابر زنان ــ‌‌که متجاوز از صد سال پیش روز جهانی زنان را کلید زدند‌ــ پیموده‌اند، در پیش دارد. دو روند جهانی و کلان بازدارنده‌ی رشد بنیادگرایی در کلیه‌ی مذاهب و برآمد جریان‌های راست و پوپولیستی، هردو معطوفند به تعریف و بازتعریف جایگاه زنان در خانه و جامعه، حفظ و تحکیم مناسبات نابرابر قدرت پدر‌ــ‌مردسالاری و بازپسگرفتن دستآوردهای مبارزاتی زنان که هر ساله در روز ۸ مارس برجسته می‌شود. از بازپسگرفتن حقوق کسب‌شده‌ی زنان برای سقط جنین در تگزاس آمریکا تا سیاست‌های مهندسی جنسیتی در ایران و زن‌ستیزی قرون وسطایی در افغانستان توسط طلبان، از کم‌رنگ‌کردن حقوق زنان در بازار کار در کشورهای اروپای شرقی تا زدودن حمایت‌های اجتمایی. دستآوردهای برابری جنسیتی کسب‌شده‌ی امروز بیش‌تر از هر زمان در خطر باز‌پس‌گیری‌ست و مسیر تحقق برابری جنسیتی ناهموارتر است.
رشد این دو روند در کنار روند‌ها و بحران‌های کلان جهان امروز شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی را تعمیق میکند و ناپایداری دستآوردهای کسب‌شده توسط زنان را نشان می‌دهد. تحقیقات و پژوهش‌ها در خلال دو سال گذشته هشدار نگران‌کننده‌ای است که چگونه خشونت علیه زنان با پاندمی کرونا در همه‌ی کشورهای جهان افزایش یافته و چگونه شکاف در حال بسته‌شدن جنسیتی در آموزش ابتدایی تعمیق یافته و آموزش کودکان دختر در فقیرترین بخش‌های کشورهای مختلف به مخاطره افتاده، چگونه قتل‌های ناموسی و زن‌کشی فزونی یافته و میلیون‌ها زن در بخش غیررسمی اقتصاد به ورطه‌ی فقر درغلتیده و به چه وسعتی گام‌های مثبت روبه‌‌جلو برای رفع تبعیض‌های جنسیتی ناپایدار بوده.
اما علی‌رغم چالش‌های خُرد و کلان در جهان امروز و ناهموار‌بودن راه برای تحقق برابری جنسیتی ۸ مارس سال کنونی روزی‌ست که زنان در ایران و سراسر جهان با تکیه بر سنت مبارزاتی این روز عهد خود را برای ر‌هایی از ستم‌های چندگانه و تحقق برابری جنسیتی تجدید می‌کنند. ۸ مارس روزی است برای مقاومت و پایداری در حفظ دستآوردهای کسب‌شده و مبارزه‌ی بی‌وقفه علیه نابرابری‌ها، لایه‌های درهم‌تنیده‌ی ستم طبقاتی، جنسی‌ــ‌جنسیتی، نژادی، مذهبی، هویت جنسیتی و موارد دیگر. زنان در سراسر جهان بر این واقعیت آگاهند که حرکت جمعی و سازمان‌یافته‌ی زنان در سطح ملی و بین‌المللی، مشارکت اجتماعی و سیاسی علی‌رغم تنگناها و محدودیت‌ها، طرح مطالبات در کف خیابان و در فضای مجازی، ارتقای آگاهی و استراتژی‌های آینده‌نگر و پاسخ‌گودانستن صاحبان قدرت تنها راه مقابله با سیاست‌های زن‌ستیز و بی‌توجهی به حقوق انسانی زنان است. بر ماست که امروز میراث تاریخی ۸ مارس را که مبارزه برای برابری جنسیتی است، پرتوان‌تر از هر زمان پاس داریم.
