می‌پرسم تو که آنقدر دَرست خوب بود پس چرا ازدواج کردی؟ فقط یک کلمه جواب می‌دهد: «چی بگم.» می‌گویم پدر و مادرت اجبار کردند تا تو ازدواج کنی؟ مکثی طولانی می‌کند، انگار کسی کنارش است و به او کلمات را دیکته می‌کند، آهی می‌کشد و توضیح می‌دهد: «نه…. خودم گفتم.آخه پسرعموم بود.»
به گزارش همشهری‌آنلاین و به نقل از روزنامه ایران؛ چندی پیش گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران از سوی مرکز آمار ایران منتشر شد که بر اساس آن در بهار سال جاری ازدواج بیش از هفت هزار دختر زیر ۱۴سال در ایران ثبت شده است. همچنین در فاصله سال‌های ۹۵ تا ۹۸، حدود ۱۳۰هزار مورد ازدواج دختران کمتر از ۱۴سال و بیش از صد مورد ازدواج پسران کمتر از ۱۵سال به ثبت رسیده است. همچنین در بهار امسال، ازدواج یک دختر زیر ۱۰سال و پنج پسر کمتر از ۱۵سال نیز به ثبت رسیده است. به موازات این خبر، اواسط مرداد ماه بود که وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد بیش از سه میلیون دانش‌آموز به دلایلی همچون نداشتن گوشی یا تبلت یا عدم دسترسی به اینترنت امکان استفاده از سامانه شاد را ندارند و در خطر ترک تحصیل هستند. این موضوع حالا خودش را نشان داده است تا جایی که کارشناسان معتقدند عوامل متعددی موجب افزایش ازدواج کودکان شده است که به تبع آن ترک تحصیل یکی از عوامل مهم آن عنوان شده است.
آموزش در سبد خانواده‌های محروم وجود ندارد
دلتنگ درس، مشق و شیطنت‌های گاه و بیگاه همکلاسی‌هایش است. دلش می‌خواست مثل هم‌سن و سال‌هایش تبلتی داشت و درس و مشق مدرسه‌اش را مجازی پیگیری می‌کرد یا حداقل کرونا نمی‌آمد و او هم می‌توانست هر روز صبح راهی مدرسه‌اش شود، اما امان از این کرونا و روزهای خاکستری بعدش. همان روزهای اولی که آموزش مجازی شد مینا نه تبلتی داشت و نه گوشی هوشمندی. برای همین در خانه ماند و به مادرش کمک کرد. هر روز صبح از خواب بیدار می‌شود، از برادر کوچکش مراقبت می‌کند و مسئولیت شست وشو و جمع و جور کردن خانه هم با اوست. چند ماهی گذشت تا اینکه ۵ ماه پیش پدر و مادرش او را به عقد پسرعموی ۱۸ ساله‌اش در آوردند. حالا مینای ۱۴ ساله که تا همین پارسال دانش‌آموز کلاس هفتم بوده، منتظر است تا کرونا تمام شود و برایش مراسمی بگیرند و راهی یزد محل زندگی همسرش شود. پشت تلفن با هر سؤالم مکثی می‌کند، برخوردش بیشتر کودکانه است و در پاسخ به هر سؤالم می‌گوید: «نمی‌دونم.» مینا درباره درس و مشقش، چنین می‌گوید: «درس خوندن رو خیلی دوست دارم. دلم می‌خواست می‌تونستم که درس بخونم، درسم هم خوب بود پارسال معدلم ۱۸ شد، اما وضع مالیمون خوب نیست. گوشی هم نداشتم. برای همین دیگه خونه موندم و ۵ ماهی هست که عقد کردم.»
می‌پرسم تو که آنقدر دَرست خوب بود پس چرا ازدواج کردی؟ فقط یک کلمه جواب می‌دهد: «چی بگم.» می‌گویم پدر و مادرت اجبار کردند تا تو ازدواج کنی؟ مکثی طولانی می‌کند، انگار کسی کنارش است و به او کلمات را دیکته می‌کند، آهی می‌کشد و توضیح می‌دهد: «نه…. خودم گفتم.آخه پسرعموم بود.»
مینا تک‌دختر این خانواده نیست. او یک خواهر بزرگتر به‌نام لیلا دارد. لیلا فقط ۱۶ سال دارد که داستان ازدواج‌هایش غم‌انگیزتر از خواهرش است: «۱۰ ساله بودم. عاشق درس و مدرسه. در همان سن خانواده‌ام به زور شوهرم دادند. دوست نداشتم که شوهر کنم، اما کتکم زدن و نگذاشتن به مدرسه برم. تا سن ۱۳ سالگی نامزد بودم که نتونستم باهاش زندگی کنم. خیلی کتک می‌زد، پول بهم نمی‌داد و معتاد بود. خانواده‌ام طلاق منو گرفتند و بعداز دو سال دوباره منو شوهر دادن و حالا ۶ ماهه که عقد کرده‌ام.» لیلا دیگر علاقه‌ای به درس خواندن ندارد. او روزهای سختی را پشت سر گذاشته که شرایط روحیش را به‌هم ریخته است: «اصلاً مغزم نمی‌کشه که درس بخونم. اعصابم به‌هم ریخته و حالا قرص اعصاب استفاده می‌کنم. ۴ کلاس بیشتر درس نخوندم. نوشتن رو هم بلدم.من دیگه نمی‌تونم درس بخونم. واقعاً نمی‌تونم.»
این روایت میناها و لیلاهای زیادی است که بهار امسال با درس و مشق خداحافظی کردند. همان دخترانی که نه توانستند شکایتی کنند و نه حرفی بزنند، همان‌هایی که به جای لباس فرم مدرسه لباس سفید عروسی پوشیدند و راهی خانه بخت شدند. این را نه روایت‌های گاه و بیگاه خبرنگاران بلکه گزارش مرکز آمار کشور می‌گوید. دلیلش هم برای دختری مثل مینا شاید فقر باشد و نداری. نداشتن تبلت باشد و آموزش مجازی. اما مسأله مهم این است کرونا و فشار اقتصادی سفره خیلی از خانواده‌ها را خالی کرده است. موضوعی که چندی پیش علی محبی دستیار رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش در حوزه تربیت و یادگیری به آن اشاره کرد: «خطر افزایش ترک تحصیل در مناطق محروم از تبعات منفی تعطیلات ناشی از ویروس کروناست.» البته ملیحه میرجعفری فعال اجتماعی در منطقه ملک آباد کرج هم آن را تأیید می‌کند: «خیلی از دخترها در این منطقه ترک تحصیل کرده‌اند. البته دختر و پسر هم ندارد. ترک تحصیل بین مهاجران این منطقه که افغان هم هستند زیاد بوده است. البته با کمک خیرین توانستیم ۳۰تبلت بخریم و به دانش‌آموزان نیازمند اهدا کنیم اما این کم است.بچه‌ها با تلویزیون هم درس را متوجه نمی‌شوند. برای خانواده هم مهم نیست که بچه‌اش درس بخواند یا نخواند. اصلاً آموزش در سبد کالایی خانواده‌ها وجود ندارد. پیگیر دانش‌آموز برای ادامه تحصیل که می‌شویم خانواده می‌گوید: امسال نخواند سال دیگر می‌خواند. برخی خانواده‌ها هم که می‌بینند دخترشان خانه‌نشین شده اولین خواستگاری که می‌آید شوهرش می‌دهند.»
ترک تحصیل در دوران کرونا
کرونا که آمد و مدارس تعطیل شد دیگر معلمان نتوانستند نظارتی روی دانش‌آموزانشان داشته باشند. برخی از دانش‌آموزان گوشی و تبلت نداشتند یا در بهترین حالت باید منتظر گرفتن گوشی از دیگران می‌شدند یا اینکه مشکل و اختلال نت در شهر و روستای‌شان وجود داشت. این فضا برای خیلی‌ها سخت بود براساس آمارهای ارائه شده از سوی مدیران کل آموزش و پرورش در استان های مختلف آمار ترک تحصیل دختران و پسران افزایش پیدا کرده است. آن‌طور که معلمان مدارس برخی از مناطق محروم می‌گویند، امسال به خاطر شرایط کرونا و نداشتن گوشی برخی از دختران خانه‌نشین شده‌اند وازدواج می‌کنند و پسران هم راهی بازار کار می‌شوند.
محمود صفدری یکی از مدیران مدرسه راهنمایی در شهرستان بجنورد در این باره به «ایران» می‌گوید: «مدرسه ما در حاشیه شهر قرار دارد.هر سال با تغییر مقطع برخی از دانش‌آموزان ترک تحصیل کردند اما امسال با توجه به نوع آموزش، دانش‌آموزان بیشتری به مدرسه مراجعه نکردند.دختران معمولاً در منطقه ما به کلاس هفتم، هشتم یا نهم که می‌رسند ازدواج می‌کنند، ازدواج که بماند خیلی‌هایشان در همان سن و سال کم طلاق هم می‌گیرند. این دختران مشکلات روحی و روانی بسیاری پیدا می‌کنند.»
از سوی دیگر یوسف یوسفیان معلمی در منطقه فنوج سیستان و بلوچستان هم از ترک تحصیل دانش‌آموزان این منطقه،می‌گوید: «در روستایی که ما هستیم دختران به سن دبیرستان که می‌رسند ازدواج می‌کنند. این هم به خاطر فرهنگ خانواده‌هاست. اینجا برای دخترها زشت است که دیر ازدواج کنند اما این فرهنگ در حال تغییر است و سن ازدواج دخترها بیشتر شده است. البته در روستاهای اطراف، دبیرستان دخترانه وجود ندارد و برخی از خانواده‌ها اجازه نمی‌دهند دخترانشان چند کیلومتر آنطرف‌تر به مدرسه بروند. برای همین دختران به سن دبیرستان که می‌رسند درس را رها می‌کنند و چند وقت بعدش هم ازدواج می‌کنند. امسال به خاطر آموزش مجازی خیلی از دختران و پسران ترک تحصیل کرده‌اند. موضوع مهم برای من معلم این است که اگر مدرسه و معلم در مناطق مختلف و در روستاها وجود داشت برخی از این دختران ازدواج نمی‌کردند حداقل تا پایان دبیرستان درسشان را می‌خواندند. این را هم بگویم خودم دانش‌آموزانی داشتم که دوست داشتند درس بخوانند اما شرایط برایشان مهیا نبود.»
حمیدرضا غلمانی هم مسئول آموزش ابتدایی در منطقه امیدیه خوزستان است. او تأکید می‌کند: «ترک تحصیل در دوران کرونا بیشتر شده است. دانش‌آموزانی هم که در مدرسه ثبت‌نام کرده‌اند فعالیتی در شاد ندارند.اما طبق قانون باید تا پایان امتحانات نوبت اول صبر کنیم. آن زمان می‌فهمیم که چند نفر ترک تحصیل کرده‌اند. متأسفانه ازدواج کودکان در برخی از مناطق خوزستان وجود دارد. بویژه در مناطق عشایری و صعب‌العبور ترک تحصیل بیشتر است. در این مناطق دختران به کلاس ششم، هفتم و هشتم می‌رسند نامزد می‌کنند. البته این به فرهنگ آن منطقه مربوط می‌شود. ما هم به‌عنوان معلم نمی‌دانیم چه کاری باید انجام دهیم تا از ترک تحصیل دختران جلوگیری کنیم.»
همچنان منتظر قانونیم!
آمار ثبت احوال نشان می‌دهد که استان خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و خوزستان بیشترین ازدواج کودکان را دارند. در سوی دیگر هم مرکز آمار ایران اعلام کرده است، آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از ازدواج در دوران کودکی، بر زندگی دختران بویژه بارداری‌های زیر ۱۸ سال، مرگ‌ومیر مادران، افسردگی و بعضاً اقدام به خودکشی در کنار آسیب‌هایی مانند طلاق، بازماندن از تحصیل و پایداری چرخه فقر فرهنگی و اقتصادی تأثیر می‌گذارد.همین موضوع موجب شد تا سال ۹۷ معاونت امور زنان و خانواده رئیس جمهوری لایحه حذف تبصره مربوط به ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را به دولت ارسال کند. لایحه‌ای که هدفش مبارزه با کودک‌همسری و سوء‌استفاده از ازدواج کودکان بود. لایحه از سوی دولت به مجلس ارسال شده و هنوز نمایندگان مجلس آن را تصویب نکرده‌اند. سمیه محمودی سخنگوی کمیسیون تدوین آیین‌نامه مجلس در این باره می‌گوید: «این لایحه نبوده و فراکسیون مجلس دهم روی آن کار کرده‌اند که حالا در کمیسیون قضایی مجلس است و فکر نمی‌کنم روی آن کار کنیم. با این حال من اعتقادی به قانون ندارم.معتقدم درباره کودک‌همسری باید فرهنگسازی شود چرا که این پدیده در مناطق خاص کشور وجود دارد.»
امسال ۹۰ هزار نفر دانش آموز بازمانده از تحصیل شناسایی شدند
رضوانه حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش درباره ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۴ سال و گزارش مرکز آمار می‌گوید: این خبر را ندیده‌ام و ما موضوع ازدواج را پیگیری نمی‌کنیم اما در برخی از خانواده ها و در برخی از مناطق به دلیل مسائل فرهنگی و تعصبات خانوادگی دانش‌آموزان دختر در مقطع دبیرستان ترک تحصیل و ازدواج می‌کنند، البته در دوره متوسطه دوم میزان ترک تحصیل‌ها افزایش پیدا می‌کند؛ در دوره متوسطه دوم این رقم در بین دختران رو به افزایش است.
معاون ابتدایی وزیر آموزش و پرورش درباره آمار بازمانده از تحصیل دانش‌آموزان می‌گوید: بر اساس اطلاعات ما ۹۰ هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل در دوره ابتدایی شناسایی شدند
