بی بی سی
در روزهای اخیر بحث درباره آزار جنسی و کلامی خبرنگاران زن در ایران، در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده است. دلیلش هم انتشار نتایج یک تحقیق با عنوان “خبرنگاران زن ایرانی و آزارهای جنسی” است که در شماره ۱۱۶ ماهنامه مدیریت ارتباطات منتشر شده است.
این گزارش به خشونت‌ها و آزارهایی می‌پردازد که زنان خبرنگار ایرانی با آن دست به گریبان هستند. تعداد زنان خبرنگاری که مورد آزار واقع می‌شوند، آنهایی که آزارها را به همکاران ارشد‌شان گزارش می‌کنند و شیوه برخورد مدیران با گزارش آنها، در اینفوگرافیکی مربوط به این گزارش به چشم می‌خورد و باعث واکنش‌هایی از طرف خبرنگاران شده است. در واکنش به انتشار این مطلب، بعضی از خبرنگاران زن، تجربه‌های مشابه خود را شرح داده‌اند.
بی‌بی‌سی فارسی با چند نفر از خبرنگاران زن در ایران گفت‌وگو کرده که گفته‌اند در محیط کار، با نوعی از آزار جنسی، کلامی، مزاحمت و تبعیض مواجه بوده‌اند. با این توضیح که، نام خبرنگاران در این گزارش به درخواست خودشان تغییر داده شده است.
خبر، جدید نیست؛ ترس باعث می‌شود حرف نزنیم
در حالی که انتشار مطلبی درباره آزار خبرنگاران زن، سر بحث درباره این مشکل را در فضای عمومی باز کرده، یکی از خبرنگاران ساکن ایران می‌گوید، این موضوع برایش جدید نیست: “محیط مطبوعات در ایران بسیار کوچک است و خبرها در آن سریع پخش می‌شود اما معمولا اخبار بین افراد فنی و مطبوعاتی می‌ماند و از ترس آبرو یا از دست دادن موقعیت به بیرون درز نمی‌کند. در چند موردی هم که خبرها در شبکه‌های اجتماعی پخش شده، مدیران رسانه‌ها از افراد خواسته‌اند که به خاطر «حفظ آبرو» پست مربوط به این اتفاق را از حساب کاربری‌شان حذف کنند. “
مریم یکی دیگر از کسانی است که در بخش فنی مطبوعات کار می‌کند. او می‌گوید: “بعضی‌ها سکوت می‌کنند تا موقعیت‌شان را از دست ندهند اما برخی دیگرساکت می‌مانند چون نمی‌دانند باید چه عکس‌العملی نشان بدهند. نتیجه نهایی این است که همه در یک فضای کوچک بین همکاران اخبار را تبادل می‌کنیم و همدیگر را می‌شناسیم اما کسی که بیرون ایستاده از آن‌چه در درون این فضا می‌گذرد، خبری ندارد. بدی ماجرا آن‌جاست که بخشی از این افراد آزاردهنده خودشان چهره‌های شناخته‌شده‌ای هستند و طبعا موقعیت خوبی دارند، کار می‌گیرند، مورد توجه هستند و کنار زدن‌شان ساده نیست.”
مدیرانی که زنان را مقصر می‌دانند
برخورد نامناسب مدیران و دبیران ارشد در برخی رسانه‌ها با موضوع آزار جنسی و کلامی یکی از مسایلی است که باعث نگرانی زنان خبرنگار در ایران می‌شود.
ستایش، یکی از همین خبرنگاران ساکن ایران درباره تجربه‌هایش دراین‌باره به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: “مدتی قبل درباره رفتار یک همکار که دست دیگران را لمس کرده و با الفاظ نامناسبی آنها را خطاب کرده به یکی از دبیران ارشد تحریریه شکایت کردم. بدون اینکه حتی وعده برخورد با خاطی را بدهند، گفتند «می‌خواهید جای‌تان را عوض کنم؟» طوری برخورد می‌کنند انگار ما مقصر هستیم نه طرف مقابل. دست‌کم در مواردی که من دیده‌ام، برخوردی با خاطی صورت نگرفته و تنها واکنش، تغییر محل کار دو طرف بوده است.”
بعضی از خبرنگاران هم می‌گویند در محیط کار شاهد رفتارهایی هستند که به اعتقاد آنها دلیلش زن بودن آنهاست و در مورد همکاران مردشان پیش نمی‌آید. مثلا دخالت مدیران در زندگی خصوصی آنها از دریچه شبکه‌های اجتماعی.
مرجان درباره تجربه‌اش از برخورد دبیران با زنان خبرنگار می‌گوید: “چند ماه پیش یکی از سردبیران از قول یکی از مدیران ارشدی که می‌شناخت به من تذکر داد که در صفحه اینستاگرامم عکس‌های بی‌حجاب منتشر نکنم و تهدید کرد که اگر به انتشار این عکس‌ها ادامه بدهم، باید کارم را ترک کنم. مدتی بعد که فهمید من با شخصی نامزد هستم، کنار کشید و تذکرش را پس گرفت. اینکه برای من، دارایی‌های شخصی و شخصیت من ارزش مستقل قایل نبودند، برایم آزاردهنده بود.”
این روزها، بخشی از فعالیت‌های حرفهای خبرنگاران در جهان، در فضای مجازی می‌گذرد. شبکه‌های اجتماعی محل تعامل آنها با همکاران و مخاطبان‌شان است. چند خبرنگار زن به بی‌بی‌سی گفته‌اند در شبکه‌های اجتماعی و پیامرسان‌ها دایما با مزاحمت همکاران مرد مواجهند.
معصومه یکی از این خبرنگاران که در یکی از حوزه‌های اقتصادی مشغول کار است او می‌گوید: “ما به خاطر نوع کارمان در گروه‌های مختلفی عضو هستیم که برای تبادل اطلاعات، پیدا کردن راه‌های تماس و… به کارمان می‌آیند. در بسیاری مواقع، افراد بدون اینکه من را بشناسند برایم پیام خصوصی می‌فرستند و فارغ از درخواست‌های حرفهای، در ساعت‌های غیراداری،حرفهای بی‌ربطی می‌زنند تا اصطلاحا سر صحبت را باز کنند.”
در برخی موارد، این پیام‌ها محتوای غیراخلاقی ندارند و پیشنهادی هم در آنها مطرح نشده، با این وجود آزاردهنده‌اند. تجربه لی‌لی خبرنگاری دیگر در ایران نشان می‌دهد، کسانی که با او تماس گرفته‌اند، گفته‌اند از عکس پروفایلش خوششان آمده و خواسته‌اند “گپی بزنند”
این خبرنگار می‌گوید: “خیلی‌ها پیش‌فرض‌شان این است که من مشکلی با دریافت این پیام‌ها ندارم و می‌گویند، چون از عکس پروفایلم خوششان آمده، پیام فرستاده‌اند. وقتی واکنش نشان می‌دهم و می‌گویم، متاهل هستم، می‌گویند، به نظرشان اشکالی نداشته هر روز پیام صبح‌بخیر بفرستند یا صمیمی‌تر خطابم کنند. در نهایت بعد ازمدتی کنار می‌کشند اما بعضی‌ها بعد از مدتی پیدا‌یشان می‌شود.”
این برخوردها باعث شده این خبرنگار رفتار جدیدی را در فضای مجازی از خودش نشان بدهد که با گذشته متفاوت است: “عکس پروفایلم را برمی‌دارم یا عکسی که دوست دارم را نمی‌گذارم. در گروه‌ها کمتر بحث می‌کنم و خیلی وقت‌ها خشن هستم. به خصوص با آقایان خیلی با فاصله برخورد می‌کنم و نسبت به اوقات عادی کمتر با آنها حرف می‌زنم.”
آن‌چه او “خودسانسوری” می‌نامد در نهایت روی روال کار کردنش و بازده او نیز تاثیر منفی گذاشته: “سعی کردم کمتر حساس باشم و بگویم، فهم ناصحیح دیگران و شرایط زندگی نامناسب‌شان نباید تاثیری در زندگی من بگذارد. اما این‌طور نشده است. محیط کار برای من که عاشق کارم بودم، دیگر دلچسب نیست. با وجود اینکه سعی کردم به خودم بقبولانم این رفتارها نباید برایم مهم باشند، اما در نهایت نتوانسته‌ام با مساله کنار بیایم و کارم را آن‌طور که باید، خوب انجام نمی‌دهم. انگار انرژی کم می‌آورم.”
گفته‌اند چون “زیبا بوده توانسته مصاحبه بگیرد”
بعضی از خبرنگاران زن می‌گویند زن بودنشان، جدای از آزار، بر زندگی حرفهای و پیشرفت کاریشان هم تاثیر می‌گذارد.
منصوره می‌گوید برای آنکه کسی مزاحمش نشود، رفتارش را تغییر می‌دهد: “ظاهرم آراسته است. عطر می‌زنم، مانتوهای خوش‌رنگ می‌پوشم و سعی می‌کنم ظاهرم را زیبا نگه دارم اما به هیچ‌کس اجازه نداده‌ام خارج از کار تماسی با من بگیرد. این رفتار را بعضی‌ها خشن بودن تعبیر می‌کنند. من ترحیح می‌دهم خشن باشم اما اجازه ندهم کسی به حریم شخصی‌ام تجاوز کند.”
با همه اینها، او اما نوع دیگری از رفتار ناخوشایند را تجربه کرده است: “غیرمستقیم حرف‌شان را می‌زنند. به دبیر یا سردبیر پیام می‌دهند که به فلانی بگویید، این‌طور لباس نپوشد. طبعا این نوع برخوردها را حمله به حریم شخصی‌ام می‌دانم و برخورد می‌کنم. کسی ازاین لحاظ نتوانسته مرا عوض کند اما در نهایت از پیشرفت – آن‌طور که انتظار داشتم – باز مانده‌ام.”
“وقتی کار مثبتی انجام می‌دهی و مثلا گزارش خوبی کار می‌کنی، زیبایی و آراستگی‌ات دیده می‌شود، نه کیفیت کارت. می‌گویند فلانی چون زن است و زیبا، توانسته با فلان مسئول گرم بگیرد و گزارش تنظیم کند. اینکه تلاش‌ها و کیفیت کارت دیده نشود، دردناک است.”
منصوره می‌گوید این برخوردها در نهایت باعث شده او نتواند مثل همکاران مردش پیشرفت کند: “برای پیشرفت باید بتوانی در حلقه مردانه بالادستی‌ها جایی پیدا کنی. از جایی به بعد می‌دانی صرفا چون مرد نیستی، امکان پیشرفت برایت وجود ندارد و این آزاردهنده است. در مطبوعات و موسسه‌های بزرگ ایران تعداد زنان سردبیر کم است. در برخی موسسات مطبوعاتی بزرگ این تعداد کم خیلی به چشم می‌آید.”
لادن یکی دیگر از خبرنگاران زن در این باره می‌گوید: “در جذب نیرو هم مردان در اولویت هستند. به خصوص در حوزه‌های کاری خاص مثل اقتصادی و حوادث که کاری مردانه تصور می‌شود، نیروهای مرد را ترجیح می‌دهند، ولو اینکه لازم باشد حقوق بیشتری پرداخت کنند.”
مصاحبه‌شونده‌ها “ما را در آغوش می‌کشند“
برخوردهای آزاردهنده، که برای خبرنگاران زن پیش می‌آید، صرفا مربوط به محیط تحریریه‌ها نیست و شامل برخورد با مصاحبه‌شونده‌ها هم می‌شود.
لاله، خبرنگار در تهران، می‌گوید: “بعضی از مصاحبه‌شونده‌ها که می‌دانند به گفت‌وگو با آنها نیاز داریم، بیش از اندازه احساس صمیمیت می‌کنند و خودشان را به خبرنگار تحمیل می‌کنند. برخی از آنها انتظار دارند، به آنها دست بدهیم یا زیادی نزدیک می‌شوند. بعضی از آنها نیز خوش‌مشرب‌بودن مصاحبه‌کننده را جواز نزدیکی بیش از اندازه می‌بینند.”
یکی خبرنگارانی که چنین برخوردهایی را تجربه کرده، می‌گوید: “عجیب است که خیلی‌ها پیش‌فرض‌شان این است که ما مشکلی با این کارشان نداریم. به خصوص ارتباط گرفتن بدون اجازه در تلگرام و بقیه فضاهای مجازی به نظر خیلی‌ها نوعی مزاحمت نیست.”
او به رفتاری اشاره می‌کند که نه تنها در بین مصاحبه‌شونده‌ها که در میان برخی افراد در تحریریه‌ها هم حکمفرماست: “می‌گویند تو مثل دخترمان هستی بعد هم ما را در آغوش می‌کشند یا زمان همراهی تا دم اتاق‌شان به پشت‌مان دست می‌زنند، لابد از سر صمیمیت. این رفتار مدیران باعث می‌شود معاونان زیر دست آنها هم به خودشان اجازه بدهند رفتار مشابهی داشته باشند، شوخی‌های جنسی بکنند یا حرفهای نامناسبی را بازگو کنند.”
او می‌گوید، یک‌بار به یکی از همین افراد اعتراض کرده است: “گفتم بازگو کردن این شوخی‌ها در یک محیط عمومی و کاری درست نیست. گفتند «آپ‌تو‌دیت» نیستی و در محیط‌های مطبوعاتی صمیمیت خاصی وجود دارد. گفتند من اشتباه می‌کنم که ناراحت هستم.”
خبرنگار دیگری که خود را مریم معرفی می‌کند، می‌گوید: “بعضی از این همکاران دست‌کم در نگاه اول دوست دارند نوعی رابطه با افراد اطراف‌شان برقرار کنند. انگار مشکل بخشی از آنها آن‌جاست که نمی‌دانند در محیط کار باید چه اصولی را رعایت کنند، روش دوست شدن و ارتباط گرفتن با آدم‌ها را بلد نیستند و نمی‌دانند مرز بین مزاحمت و صمیمیت کجاست.”
تبعیض جنسیتی و آزار زنان در محیط کار، در کشورهای توسعه یافته هم موضوعی بحث برانگیز است. اما در این کشورها، قوانین توسعه یافته‌ای برای محافظت از حقوق زنان در محیط‌های کاری وجود دارد. در ایران اما خبرنگارانی که با بی‌بی‌سی گفتگو کرده‌اند، می‌گویند حتی روالی اداری هم برای توجه به مشکلاتشان و تنبیه خاطی یا وجود ندارد، یا جدی گرفته نمی‌شود.
