فارس
یک پژوهشگر حوزه زنان گفت: برابری جنسیتی و اشتغال برابر برای زنان اگرچه در ظاهر خوب به نظر می‌رسند اما به دنبال تحمیل مخارج و وظایف زندگی به زن هستند درحالیکه حقوق اولیه زن مثل داشتن همسر و فرزند نادیده گرفته شده است چرا که کپی‌برادری از غرب است.
شعار برابری جنسیتی و اشتغال برابر می‌دهند اما بار بیشتری روی دوش زن می گذارند
گروه زنان و جوانان خبرگزاری فارس، لایحه جامع تامین امنیت زنان در برابر خشونت توسط هیئت وزیران بنا به پیشنهاد شهیندخت مولاوردی، معاونت رئیس جمهور در امور زنان در تاریخ 28/12/1395 تصویب شد. اگرچه این لایحه تا مدت‌ها به صورت پنهانی دنبال می‌شد اما نهایتا سال 1396 که علنی شد مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان حوزه زن، خانواده، جامعه‌شناسان و حقوقدان‌ها قرار گرفت.
در این زمینه با توران ولی‌مراد با 40 سال سابقه پژوهشگری و فعالیت در حوزه زن و خانواده، مدیر شبکه ایران زنان و شورای همکاری زنان به گفتگوی تفضیلی پرداخته‌ایم که مشروح آن در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.
*لایحه جامع تامین امنیت زنان در برابر خشونت کپی‌برداری از غرب و اومانیستی است/ایران کشوری خانواده محور است نه سود محور
فارس: اصلی‌ترین مشکل لایحه تامین امنیت زنان در برابر خشونت را چه چیزی می‌دانید؟
ببینید اگر قرار است که لایحه‌ای نوشته و بعد به قانون تبدیل شود و برای جامعه ما مفید باشد باید براساس واقعیت‌های جامعه خودمان و براساس وضعیت مطلوب جامعه خودمان باشد و این دو عنصر اصلی در تدوین لوایح و قوانین کشور هستند.
از آنجایی که در این لایحه قوانین و برنامه‌های 15 کشور غربی را که مبنای اومانیستی دارند ترجمه و با هم مخلوط و از روی آنها کپی‌برداری کرده‌اند که اصلا نه مبتنی بر واقعیت جامعه ما هستند و نه اینکه متناسب با وضع مطلوب جامعه ما.
وضع مطلوب در جامعه ما تحکیم و تعالی خانواده است کشور ما کشوری خانواده محور است اما کشورهای غربی خانواده محور نیستند چون این کشورها کشورهای سرمایه‌داری هستند و زن را عنصر اقتصادی می‌بینند و همه چیز را برای سود اقتصادی تنظیم می‌کنند حتی قوانین حمایتی برای زن در جایگاه یک عنصر اقتصادی تنظیم شده است.
ولی جامعه ایرانی یک جامعه خانواده محور است یعنی موضوع اول این است که یک خانواده سالم باشد و در آن خانواده سالم زن، شوهر و بچه‌ها رشد و تعالی پیدا بکنند و نقش‌ها برای دستیابی به این خانواده سالم تعریف می‌شود.
*لایحه سلامت و امنیت خانواده را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد/این لایحه قائل به تفکیک مسائل خانواده و جامعه از هم نیست
فارس: لایحه در تعریف و تفکیک خشونت چقدر موفق بوده است؟
جهت پرداختن به راهکار‌های رفع خشونت علیه زنان باید ببینیم که اساسا خشونت علیه زن چیست؟ چه تعریف‌هایی هم برای آن وجود دارد تا کنون چه راه‌هایی رفته‌ایم و چه راه‌هایی نرفته‌ایم؟در اسناد بین‌المللی گفته می‌شود خشونت اقسام مختلف جنسی، جسمی، عاطفی، روانی، کلامی، حقوقی، اقتصادی، دولتی و ساختاری دارد.
آنچه که در مورد این اسناد و لوایح وارداتی وجود دارد این است که اساسا از غرب وارد شده‌اند و دارای مبنای امانیستی هستند و حتی در حوزه حقوق زن و در مسئله خشونت علیه زن بر همین اساس عمل می‌کنند و سکولار هستند.
در تعاریف امانیستی غربی نهایتا به مالکیت زن بر بدن خود می‌رسید و در ادامه عنوان می‌کند که، چون زن مالک بدن خودش است پس در سقط جنین هم مختار است و اگر کسی زن را مجبور به نگهداری جنین کند در واقع خشونت علیه زن را اعمال کرده است و یا اینکه حجاب و یا پوشش در این تعاریف خشونت علیه زن محسوب می‌شود در حالی که در مبانی اسلامی عکس قضیه صدق می‌کند.
در اسلام مالک اصلی جسم و روح همه انسان‌ها و از جمله زن خداست و ما به عنوان انسان امانت دار خدا هستیم و مالکیتی بر بدن خود و آنچه خدا بخشیده نداریم لذا زن هم جسمش از آن خداست و هم جنینی که در رحم دارد و لذا در سقط جنین اختیار با زن نیست و همین که جنین شکل می‌گیرد به عنوان امانتی از سوی خدا محسوب می‌شود.
اشکال این لایحه این هست که در تعارض با امنیت و سلامت خانواده است. دلیل آن هم این است که خانواده و جامعه را یک جور دیده است، مثلا وقتی از خشونت جنسی صحبت می‌کند تفاوتی بین اینکه این رابطه، یک رابطه جنسی در حیطه رابطه همسری و زوجیت هست و یا رابطه خارج از رابطه زوجیت و درون جامعه تفاوتی نمی‌بیند و صرفا به رضایت زننظر دارد.
مگر در ایران ما قائل به رابطه جنسی خارج از رابطه زوجیت هستیم که فقط رضایت زن مطرح باشد و فضای خانواده و جامعه مطرح نباشد؟
لذا این لایحه نتوانسته انواع خشونت را تفکیک کند و به همین دلیل نه خشونت خانگی را به درستی دیده است و نه خشونت اجتماعی را.
امنیت مرد، زن و فرزندان ذیل امنیت خانواده مطرح می‌شود
فارس: در این لایحه ماده و تبصره زیادی در مورد خشونت خانگی وجود دارد چرا معتقدید که به مسئله خشونت خانگی خوب پرداخته نشده است؟
خشونت خانگی که همه انواع خشونت جسمی، کلامی، اقتصادی، عاطفی، جنسی و روانی را شامل می‌شود و صرفا علیه زن در خانواده نیست.ما باید امنیت خانواده را ببینیم مگر زن خشونت کلامی روانی یا عاطفی نسبت به دیگر افراد خانواده ندارد؟ دارد، لذا باید هدفمان سلامت خانواده باشد.
سلامت و امنیت خانواده در اولویت است، بعد ذیل این سلامت خانواده سلامت هم زن و هم مرد و هم بچه‌ها مطرح می‌شود. یا حتی دراین لایحه نمی‌خواهیم بچه‌ها مطرح باشند فقط می‌خواهیم رابطه بین زن و شوهر را در نظر بگیریم.
مثلا مجبور کردن مرد به انجام دادن کاری یا بیش از اندازه کار کردن و توقعات بالای زن برای تجملات و اگر مرد این کار را نکند مورد محرومیت جنسی از سمت همسر یا تحقیر در خانه خود قرار می‌گیرد، عنوان می‌کند که این خانواده ناسالم است.
یعنی ما باید رضایت طرفین را در رابطه زوجیت بینیم و پیشگیری بکنیم از خشونت خانگی که غربی‌ها به آن Domestic violence می‌گویند.
لذا قطعا و الزاما لایحه باید رابطه داخل خانواده و رابطه زوجیت را مستقل از روابط خارج از خانه ببیند و چون این دو را تفکیک نکرده، هر دو ناقص هستند، یعنی نه به خشونت خانگیصحیح پرداخته است و فراتر از آن خشونت را زن محور دیده است در صورتیکه امنیت و سلامت در رابطه زوجیت مطرح است و باید موضوع را خانواده محور ببیند.
*لایحه دارای عبارات نامفهوم زیادی است/قانون را نمی‌توان مرد محور یا زن محور نوشت
فارس: برخی از کارشناسان به عبارات نامفهوم لایحه اشاره دارند، نظر شما چیست؟
این لایحه دارای عبارات نامفهوم و مبهم متعددی است، مثلا برخی موارد چون خشونت کلامی- عاطفی تعریف واضحی ندارند و مصداق آنها کاملا روشن نیست و قاضی نمی‌داند که در رابطه با آن باید چه دستوری بدهد چرا که عبارات ابهام دارد.
از سوی دیگر تکلیف برخی موارد مشخص نیست مثلا ما مسئله تمکین زن را در مقابل نفقه مرد به زن داریم یعنی وقتی مرد نفقه می‌دهد رضایت جنسی مرد از زن از الزامات است و نمی‌توانیم مسئله رابطه جنسی را صرفا منوط به رضایت زن بکنیم.
اگر خانمی نفقه را هم گرفت اما رضایت جنسی نداد چه کار باید کرد؟ یعنی مرد نفقه بدهد اما تمکین جنسی نداشته باشد چون در این لایحه رضایت زن را شرط دانسته است.
در خانواده باید رضایت و آرامش طرفین مطرح باشد به هر حال همان طور که گفتم اصلی‌ترین اشکال این لایحه این است که مسائل خانواده و جامعه را از هم تفکیک نکرده است.
*لایحه قوانین موجود را نادیده می‌گیرد
فارس: زمانی که این لایحه مطرح شد یک سوال این بود چقدر با قوانین موجود کشوری هماهنگی دارد؟
ایراد دیگر لایحه این است که قوانین موجود کشور را نادیده می‌گیرد، یعنی ما قوانین کاملی در رابطه با حقوق افراد و مقابله با ضایع شدن حقوق آنها داریم منتهی اگر این لایحه بخواهد به قانون تبدیل بشود، قوانین دیگر باید فسخ بشوند و این باعث هرج و مرج می‌شود.
کلمه خشونت کلمه ناقصی برای بیان تعدی به حقوق افراد است/ عبارت ظلم همخوانی بیشتری با فرهنگ و قانون کشور ما دارد
فارس: چرا کلمه خشونت را نارسا و ناقص برای دفاع از حقوق زن می‌دانید؟
این لایحه تقریباً کمتر خشونتی را در جامعه علیه زن و خانواده دیده چرا که کپی‌برداری از دنیای غرب است ما در اسلام مسئله ظلم را داریم که بسیار گسترده‌تر از مسئله خشونت است.
ظلم یعنی حق‌کشی و تعدی به حقوق دیگران. وقتی به‌جای خشونت بر روی ظلم تکیه کنیم بسیار بهتر می‌توانیم در جامعه اسلامی ایران با شرع و قانون دینی با آن مقابله کنیم و سلامت و امنیت خانواده را در ابعاد مختلف تعریف کنیم.
یعنی سلامت جسمی، سلامت روانی، سلامت جنسی، امنیت حقوقی، امنیت اقتصادی. لذا اگر با الفاظ و لغات خودمان با موضوعات برخورد بکنیم بهتر به نتیجه می‌رسیم و علاوه بر آن ذهن جامعه نسبت به آن روشن‌تر است.
*عده‌ای غربگرا در الگو که هیچ حتی در عبارات و کلمات هم وابسته به غرب هستند/جریان انقلابی اصرار دارد زن را به جایگاه خود برگرداند
فارس: اصلا عبارت خشونت از کجا وارد حوزه زن و خانواده در ایران شده است؟
کلمه خشونت را از VIOLENCE غربی گرفته‌اند، از آنجا که عده‌ای اصرار دارند الگوها را از غرب کپی‌برداری کنند حتی تا جزئی‌ترین عبارات را از غرب می‌آورند انگار نه انگار که ما هم به عنوان کشور مستقل می‌توانیم حرفی از خودمان داشته باشیم.
متاسفانه مسیری که جامعه ما در حوزه زنان طی کرده است ملقمه‌ای از نظرات غربی شده است که یک جریان سیاسی و فکری به شدت آن را پیگیر است اما در مقابل یک جریان ارزشی و انقلابی هم وجود دارد و در صحنه حاضر است و اصرار دارد زن را در جایگاه اصلی و فطری خودش مطرح کند.
*این لایحه جرم انگاری بالایی دارد بدون آنکه با آموزش زمینه‌های اجتماعی جرم را از بین برده باشد
فارس: مجازات‌هایی که در لایحه تعبیه شده است را چه مقدار منطقی می‌بینید؟
این لایحه جرم انگاری بالایی دارد بدون آنکه زمینه‌های اجتماعی جرم را از بین برده باشد مثلا کوچکترین حس بد زن نسبت به رفتار همسرش انواع مجازات را برای مرد در بردارد اما به امر آموزش هیچ توجهی ندارد.
ببینید مواردی مثل مسخره کردن ازسوی هر فردی در خانواده یا جامعه خشونت کلامی است و گناه و جرم محسوب می‌شود ولی چون به جامعه‌مان آموزش نداده‌ایم و فرهنگ‌سازی نکرده‌ایم کسی آن را بد نمی‌داند.
و یا مثلا اجبار کسی به انجام کاری خشونت و فراتر از آن ظلم محسوب می‌شود اما در خانواده و اجتماع نسبت به افراد مختلف این اجبار وجود دارد لذا آموزش و فرهنگ‌سازی برای زدودن چنین مواردی از خانواده و جامعه یک گام اساسی و حیاتی است.
فارس: اگر لایحه برای مقابله با خشونت علیه زنان است، چرا آموزش‌ها در آن صرفا متوجه زنان است؟
*خشونت توسط چه کسی علیه زن اعمال می‌شود؟
بله وجود دارد، اما مساله این است که خشونت توسط چه کسی علیه زن اعمال می‌شود؟ قطعا یک بخشی عظیمی از این خشونت‌ها توسط مردان انجام می‌گیرد، اما چرا همه آموزش‌ها متوجه زن است؟ چرا فصل آموزش برای مردان در آن گم است؟
فارس: چه مواردی از ظلم علیه زن در جامعه را لایحه ندیده است؟
• لایحه میلیون‌ها دختر مجرد، بدون همسر، فرزند و شغل را نادیده گرفته است
موارد مختلفی است . متاسفانه لایحه بسیاری از موارد خشونت را اصلا ندیده است. هم اکنون چند میلیون دختر مجرد داریم که دارند فرصت مادر و همسر شدن را از دست می‌دهند اما لایحه اصلا آنها را ندیده است، چرا که جهت‌گیری این لایحه براساس مدل غربی است و چون در مدل غربی خانواده، محور نیست، لذا ازدواج، داشتن همسر شرعی و قانونی و فرزند سالم جز حقوق اصلی و اولیه زن نیست.
بلکه در لیبرال سرمایه‌داری نگاه به زن به عنوان یک عنصر اقتصادی است که باید چرخ اقتصاد را بچرخاند، لذا نیازها و حقوق اساسی زن دیده نشده است و زن می‌تواند روابط آزاد متعدد داشته باشد، بعد چون کسی تکفل فرزندش را نمی‌پذیرد حق سقط جنین داشته باشد یا بچه بدون پدر را به دولت بسپارد تا برایش نگهداری کنند.
درحالیکه در فرهنگ ملی ما زن و مرد هر دو در خانواده تعریف می‌شوند و الویت خانواده و تربیت فرزندان مطرح است و سپس همه چیز را حول این خانواده تعریف می‌کنند به همین خاطر است که قرآن صراحتا دستور می‌دهد که وقتی مادر به بچه شیر می‌دهد مخارج مادر با پدر بچه است.
• می‌خواهید خشونت و اذیت علیه زن در جامعه را کاهش دهید آنهم بدون حجاب؟/ چرا کسی علیه ویترین کردن زن اعتراضی نمی‌کند؟
همانطور که گفتم اشکال اصلی لایحه این است که غربی است و مولفه‌های اسلامی حول امنیت خانواده و زن را نمی‌بیند. مثلا قرآن وقتی می‌خواهد که از آزار و اذیت زن در جامعه جلوگیری کند دستور به حفظ حجاب می‌دهد و می‌فرماید زنان حجاب داشته باشند، یعنی موضوع اول این است که زنان در جامعه اسلامی به کرامت شناخته شوند.
ممکن نیست که در جمهوری اسلامی ایران لایحه‌ای برای جلوگیری از خشونت علیه زن نوشته شود ولی موضوع حجاب را نبیند چون ما صراحت قرآن را داریم که می‌فرماید این حجاب است که از آزار و اذیت زن در جامعه جلوگیری می‌کند.
چرا این همه درخواست نیروی کار در سایت‌های رسمی کاریابی روزانه منتشر می‌شود و عبارت کارمند خانم با ظاهر آراسته و تابع مدیریت به کار برده می‌شود؟ چرا هیچ کس متعرض چنین خشونت بارزی علیه زن در جمهوری اسلامی ایران نمی‌شود؟ مگر قرار است با ظاهر خانم‌ها چرخ کسب خود را بگردانند که جزء شروط جذب نیرو ظاهر خانم را لحاظ می‌کنند؟
فارس: البته شما از اسم لایحه که عبارت نادرستی را بکار برده‌اند و بجای اینکه گفته شود پیشگیری از خشونت، به لایحه تامین امنیت زنان در برابر خشونت نامگذاری کرده‌اند مگر زنان عموما در جامعه ما امنیت ندارند که عده‌ای با کپی‌برداری از غرب بخواهند آن را تامین کنند؟
هر بینش، نگرش، عملکرد و رفتاری که مبتنی بر نگرش ابزاری و جنسی به زن باشد ریشه خشونت علیه زن است به همین دلیل است که اولین خشونت علیه زن این است که او را آدم نبینند بلکه او را ابزار جنسی ببینند و جایگاه و کرامت انسانی او را تنزل دهند، به همین دلیل است که قرآن برای حفظ کرامت زن مسئله حجاب را مطرح می‌کند.
• لایحه توجهی به هویت زن ندارد
این لایحه، مسئله هویت زن که ممکن است مورد خشونت واقع شود را نمی‌بیند. باید هویت زن را در سه بُعد ببینیم، یک بعد هویت انسانی، یک بعد در درون خانواده و رابطه زوجیت و یکی هم در ارتباطات اجتماعی.
لازم است که این سه مورد از هم تفکیک شود، به خصوص در شق دوم و سوم که به عمل یعنی خانواده و جامعه می‌کشد و لازم است که تعدی به زن در این دو شق جدا دیده شود مثلا در خانواده مسئله تمکین در مقابل نفقه را داریم ولی این لایحه عمدا چنین موردی را ندیده است چون بقیه حرف‌های نویسندگان این لایحه هم همین است.
فارس: منظور خانم ابتکار از اشتغال برابر چیست؟تحمیل مخارج زندگی به زن؟ مسئله برابری جنسیتی از جمله در اشتغال برابر چقدر می‌تواند به نفع زنان باشد؟آیا آسیبی هم به همراه دارد؟
خانم ابتکار معاونت فعلی امور زنان ریاست جمهوری عنوان می‌کنند که باید اشتغال برابر بین زن و مرد ایجاد شود. به ظاهر حرف خوبی هم هست اما منظور از اشتغال برابر یعنی چه؟ یعنی وقتی که طبق قانون مرد باید نفقه بدهد بعد در کنار این قانون امثال خانم ابتکار می‌گویند اشتغال برابر، منظورشان این است که نصف مخارج زندگی مشترک را هم بر دوش زن بگذارند؟ که این مصداق بارز ظلم و خشونت به زن است.
شاید خانمی دوست داشته باشد مادری کند و فرزندان متعددی داشته باشد، وقتی حرف از اشتغال برابر می‌زنید یعنی این زن اجبارا باید زایمان کمتری داشته باشد و یا اصلا صاحب فرزند نشود چون مادر از زمان بارداری تا اتمام شیردهی حتی اگر کار خاصی نخواهد بکند، باید حدود 3 سال برای بچه وقت بگذارد.
*ازدواج میثاق غلیظ الهی است، لایحه هیچ راهکاری برای جلوگیری از ضربه به ازدواج و خانواده ندارد
فارس: دید قرآن به مسئله زن در خانواده و اجتماع همین قدر چک‌کشی است؟
قرآن مسئله ازدواج و زوجیت بین زن و شوهر را میثاق غلیظ و محکم الهی می‌داند ولی متاسفانه مشاهده می‌کنید که این راهبرد در برنامه‌های جمهوری اسلامی ایران و از جمله همین لایحه تامین امنیت زنان در برابر خشونت نیست که از ضربه دولت، نهاد، مسئول یا هر شخصی به این میثاق غلیظ جلوگیری کند و اگر مرتکب شد مورد دادخواهی و مجازات واقع شود.
اگر آحاد جامعه به مسئله میثاق غلیظ یعنی ازدواج نگاه حفظ و حراست داشته باشند هرگز حاضر نیستند کوچکترین ضربه‌ای به آن وارد کنند، چرا که جزء حدود الهی است و حدود خدا باید حفظ شود و چنانچه بعد از آگاهی این حدود حفظ نشد مورد مجازات واقع شوند.
در این صورت دیگر کسی اجازه پیدا نمی‌کند تا میز و مسئولیتی را که به امانت از خدا و مردم کسب کرده با برنامه و لوایح خارجی علیه خانواده جلو ببرد.
*نیاز به آموزش و فرهنگ سازی حقوق افراد به یکدیگر داریم
قطعا آموزش و فرهنگ سازی در زمینه اجتناب افراد از اعمال خشونت و یا به عبارت بهتر ظلم به دیگران صرفا با یک لایحه ممکن نیست.
مساله دیگر هم این است که آموزش‌ها به جامعه باید به صورتی انجام شود که برای افراد جامعه وجدان و فرهنگ شود.
فرهنگ‌سازی وآموزش ارتباط و حقوق افراد باید طی یک برنامه عملی تعریف شود، به نحوی که متعاقب آن خانواده‌ها و بچه‌ها آموزش ببینند و بدانند این کارها مصداق خشونت کلامی و رفتاری و عاطفی و … است و این آموزش‌ها به فرهنگ عامه تبدیل بشود و این مورد همکاری سیستم آموزشی و سیستم رسانه‌ای کشور را می‌طلبد.
وقتی که به فرهنگ عامه تبدیل شد حالا کسی که این موارد را رعایت نمی‌کند مجرم است ولی وقتی آموزش ندادیم و غاطبه افراد جامعه هم نمی‌دانند که این موارد خشونت و فراتر از آن ظلم است و قوانین وضع شده برای مجازات فردی که دچار موارد خشونت شده است جز ایجاد مشکل برای خانواده جامعه چیز دیگری نیست.
*فقدان برنامه عملیاتی بلند مدت در حوزه زن و خانواده، کشور را در کام الگوهای غربی فرو بده است
چرا باید چنین لوایحی در ایران مطرح شود؟
این لایحه ابتدا در دولت احمدی نژاد مطرح شد اما با آمدن دولت روحانی رویکردها در این لایحه‌ها دچار تحول زیادی شد و به دست خانم مولاوردی افتاد، چون رویکرد و افق دید و نگرش خانم مولاوردی کاملا و صد در صد غربی و منطبق باسازمان ملل است جهت‌گیری لایحه به شکلی درآمده که می‌بینیم.
متاسفانه بزرگترین خلا در حوزه زنان و خانواده‌مان این است که برنامه عملیاتی بلند مدت که منطبق با رویکرد نظام باشد نداریم وقتی چنین خلائی داریم لذا غربگراها مدل‌های غربی را برای ایران می‌پیچند، یعنی اقداماتی به اصطلاح آبنباتی و کوتاه مدت و تک ساحتی.
