ماهنامه خط صلح
(قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت سازمان ملل)
اجلاس سالانه شورای امنیت سازمان ملل در زمینه “زنان، صلح و امنیت” Women, Peace and Security)) در تاریخ ۲۵ اکتبر ۲۰۱۸ در مقر سازمان ملل در نیویورک برگزار شد. ریاست این دوره از مذاکرات را بولیوی در عهده داشت. مذاکرات پیرامون گزارش اخیر دبیر کل سازمان ملل در زمینه “زنان، صلح و امنیت” بر روی تم “ترویج، اشاعه و پیاده نمودن رهنمودهای سازمان ملل در زمینه زنان، صلح و امنیت و صلح پایدار از طریق توانمندی سیاسی و اقتصادی زنان” قرار داشت. این اجلاس فرصتی بود تا از میزان اجرای برنامه های مربوط به “زنان، صلح و امنیت”، برآوردی صورت گیرد و کشورهای عضو سازمان ملل تعهدات نوینی در این زمینه در سطح محلی، ملی و منطقه ای متقبل گردند.
الهه امانی
نکات حائز اهمیت در مذاکرات فوق، به قرار زیر است:
۱- تا تاریخ سپتامبر ۲۰۱۷، ۷۷ کشور عضو سازمان ملل “برنامه عمل ملی” در زمینه به اجرا درآوردن دستورالعمل های “زنان، صلح و امنیت” و اجرای قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت تدوین نموده اند.
“برنامه عمل ملی” (National Action Plan – NAP) در زمینه “زنان صلح و امنیت”، یکی از ابزارهایی است که دولت ها را متعهد می کند که نه تنها نقش مهم زنان را در استقرار صلح پایدار به رسمیت بشناسند، بلکه در زمینه تحقق آن عمل نمایند. از آن جایی که صرف قطعنامه تاریخی ۱۳۲۵ شورای امنیت برای تحقق آن کافی نبود، در سال ۲۰۰۵ -یعنی ۵ سال بعد از تصویب قطعنامه شورای امنیت-، سازمان ملل از کشورهای عضو خواست تا “برنامه عملی ملی” برای افزایش حضور زنان در سیاست و راهگشایی برای حضور و فعالیت زنان در امر صلح و حمایت از زنان و دختران در دوران جنگ تدوین نماید.
لازم به یادآوری است که در نخستین دهه از تصویب قطعنامه شورای امنیت ۱۳۲۵، از ۹۲ کشور جهان، ۲۳ کشور “برنامه عمل ملی” تدوین نمودند و در سال ۲۰۱۸، پس از گذشت ۱۸ سال از تصویب این قطعنامه، تعداد این کشورها به ۷۷ کشور افزایش یافته است.
۲- علی رغم تلاش های بین الملی از جانب نهادها و تشکل های مدنی زنان و مذاکرات سالانه در سازمان ملل، تنها ۲ درصد از زنان در خلال سال های ۲۰۱۷-۱۹۹۰ بر سر میز مذاکرات صلح، فرصت حضور داشته اند.
۳- علی رغم تلاش های گسترده نهاد “زنان سازمان ملل” (UN Women) و مذاکرات پیرامون برابری فرصت ها و احراز پست های سازمان ملل برای زنان، ۴۰ درصد از پست های دفاتر سازمان ملل در اداره امور سیاسی ( (Development of Political Affairs –DPA و اداره عملیات حفظ صلح (Department of Peacekeeping Operation –DPKO) را زنان عهده دار هستند.
هم چنین دبیرکل سازمان ملل بر فراخوان نهادهای مدنی برای مدیریت مالی فعالیت های مربوط به “زنان، صلح و امنیت” تاکید و تایید نمود. لازم به یادآوری است که از سال گذشته، نمایندگان جامعه مدنی فرصت حضور در مذاکرات سالانه شورای امنیت پیرامون “زنان، صلح و امنیت” را یافتند و این حضور، هر ساله گسترده تر گردیده است. دبیرکل سازمان ملل از این اقدام و روند رشد آن استقبال و آن را تشویق نمود. دبیرکل سازمان ملل هم چنین کشورهایی را که “برنامه عمل ملی” را تدوین نموده اند، تشویق نمود تا آن را به صورت جدی مورد تعقیب قرار داده و گام های مثبت و پیشرفت های آن را برآورد نمایند و از کشورهای جهان خواست تا راه را برای حضور و مشارکت زنان در امر صلح، در سطح ملی، محلی و منطقه ای باز نمایند.
در مذاکرات امسال و گزارش دبیرکل سازمان ملل، وی نه تنها از تنظیم قراردادهاو توافق نامه هایی که زبان و متن آن از حساسیت های جنسی-جنسیتی برخوردار است، یاد نمود؛ بلکه علاوه بر زبان، از مفاد این قراردادها و توافق نامه ها که باید دربرگیرنده تاثیر آن بر زندگی زنان و دختران و امنیت از منظر جنسی-جنسیتی، باشد، تاکید نمود. وی دلایل پیشرفت کم رنگ و ناچیز در زمینه حضور زنان در امر صلح را خشونت های جنسی-جنسیتی، کاربرد هنجارها و کلیشه های جنسی-جنسیتی در توجیه خشونت در مردان و مترادف نمودن “خشونت” با “مردانگی” دانست.
هم چنین در اجلاس سال جاری چه از جانب برخی از کشورها و چه عمدتاً از جانب نمایندگان غیردولتی و جوامع مدنی بر حضور “واقعی و تاثیرگذار” زنان در امر صلح تاکید شد، چرا که حضور “نمادین و غیرموثر” زنان در مذاکرات صلح و یا فعالیت های مربوط به آن، جنبه ظاهری و صوری دارد.
“نابرابری های ساختاری” در کنار جامعه “پدر-مرد سالاری”، کلیشه های جنسی-جنسیتی، تداعی “مردانگی” با خشونت، موانع جدی در امر حضور موثر و اثربخش زنان در امر صلح برآورد گردید.
یکی دیگر از مباحث قابل توجه آن است که زمانی که از حضور زنان در مذاکرات صلح و یا هیات های اعزامی برای فعالیت های صلح طلبانه صحبت می کنیم، حتی در سطح مذاکرات سازمان ملل و یا تبادل نظرات در سطح محلی، ملی و منطقه ای همواره در کنار حضور زنان پیش شرط “آماده شدن” زنان و یا “توانمند شدن زنان” برای حضور در این فعالیت ها مورد بحث قرار می گیرد. در حالی در اغلب موارد، مردانی که در این مذاکرات حضور می یابند، فرض بر آن است که به صرف مرد بودن از چنین آمادگی و توانمندی به سبب جنسیت خود بهره مند هستند.
هم چنین دستیابی به منابع برای تحقق اهداف “زنان، صلح و امنیت” توسط بسیاری از نمایندگان مطرح گردید. زیرا بدون دستیابی به منابع، به ویژه منابع مالی نمی توان از “حضور جدی و تاثیرگذار” زنان صحبت کرد. بدون توانمندی اقتصادی و دستیابی به منابع و امکانات مالی، زنان امکان تاثیر گذاشتن در زمینه جلوگیری از بروز اختلافات، کاهش تنش های قومی، مذهبی، قبیله ای، جلوگیری از خشونت های جنسی-جنسیتی و دیگر اهداف برنامه عمل “زنان، صلح و امنیت” را نخواهد داشت.
دستیابی به منابع، تنها به منابع مالی محدود نمی شود. برای بسیاری از کشورهای آفریقایی و حتی آسیایی، به ویژه کشورهای جنوبی و غربی آسیا، دستیابی به آب به مثابه کلیدی برای توانمندی اقتصادی محسوب می شود. این امر به ویژه در مورد بسیاری از کشورهای آفریقایی که زنان سهم کلانی از تولیدات کشاورزی را دارند، توانمندی اقتصادی را در بر دارد. این بحث در اجلاس شورای امنیت تحت ریاست سوئد در ماه جولای ۲۰۱۸ بدین صورت مطرح گردید که صلح و امنیت جهانی در ارتباط تنگاتنگی با تغییرات محیط زیستی دارد و میزان دستیابی به منابع طبیعی، ریشه و علت بسیاری از تناقضات محلی و منطقه ای، به ویژه در بخش هایی از جهان که امروزه بار تاثیرات زیانبار و سهمگین تغییرات محیط زیستی بر زندگی انسان ها متحمل می شوند.
ایران
ایران یکی از کشورهایی است که “برنامه عمل ملی” در زمینه “زنان صلح و امنیت” ندارد. نبود خواست سیاسی دولت در این زمینه و عدم وجود جامعه مدنی فعال و تاثیرگذار سبب گردیده که اساساً در این زمینه تاکنون هیچ گونه تعهدی از جانب ایران صورت نگیرد.
در اکتبر ۲۰۱۷، ایران در مذاکرات “زنان، صلح و امنیت” شورای امنیت شرکت نمود اما هیچ گونه تعهدی را متقبل نگردید. ایران هم چنین یکی از چهار کشوری است که کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان را امضا نکرده است و هم چنین در سال ۲۰۱۷، در رده ۱۴۰ از ۱۴۴ کشور جهان در زمینه شکاف جهانی جنسیتی (Global Gender Gap) قرار داشته است.
در سال ۲۰۱۷، ایران ۱۴ میلیارد و ۵۴۸ میلیون دلار صرف هزینه های نظامی نموده اما هیچ هزینه ای در زمینه رهنمودهای سازمان ملل در زمینه زنان، صلح و امنیت که دربرگیرنده نقش زنان در امر صلح، مذاکرات صلح و کاربری و اقدامات در زمینه رفع خشونت های جنسی-جنسیتی، متعهد نشده است.
واقعیت آن است که در ایران، امنیت زنان در حوزه خصوصی و عمومی، در خیابان و محیط کار، در دانشگاه و محیط های آموزشی، در خانه و جامعه بسیار شکننده است. زنان در کنار مردان در تلاش های مدنی و صلح آمیز خود نیز با عدم امنیت، ارعاب و دستگیری و زندان مواجه می شوند.
ایران اگرچه خود بار کلان تحریم های اقتصادی، به ویژه از جانب آمریکا را به دوش می کشد و مورد تهدیدات حملات نظامی قرار دارد که جو ناامنی را دامن می زند، اما خود در عراق، سوریه و یمن درگیر تصادمات نظامی بوده و متحمل هزینه های کلان است.
جامعه مدنی ایران به علت تضعیقات فراوان و عدم وجود آزادی های مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر، از امنیت لازم برای اقدامات تاثیرگذار در امر برابری جنسیتی برخوردار نیست.
از میان کشورهای همسایه ایران، افغانستان “برنامه عمل ملی” دارد اما واقعیات مذاکرات سال های اخیر حاکی از آن است که حضور زنان در این کشور و بسیاری دیگر از کشورهای آسیای غربی نه جدی است و نه تاثیرگذار. اما به هر حال گامی است مثبت در راستای اشاعه فرهنگ پذیرفتن نقش زنان در امر صلح و این واقعیت که صلح پایدار بدون برابری جنسیتی تحقق نخواهد یافت.
برای اطلاعات بیش تر ر.ک به:
صفحه ای با نام “زنان، صلح و امنیت” در وبسایت اداره امور سیاسی سازمان ملل
صفحه ای با عنوان صلح و امنیت در مورد نقش نیروهای حفظ صلح سازمان ملل در وبسایت زنان سازمان ملل
