فارس
با جمله «خانم ببخشید» من، سرش را بالا آورد و نگاهم کرد؛ چشمان زیبایی داشت ولی حیف که …؛ آن روز در یک بازدید کوتاه از قلب شیراز، 4 زن معتادِ کارتن‌خواب را دیدم؛ معتادانی که دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر فارس می‌گوید تعدادشان به بیش از 35 نفر نمی‌رسد!
به گزارش خبرگزاری فارس از شیراز، شانه‌به‌شانه‌اش قدم برمی‌داشتم اما او پاهایش را به زمین می‌کشید، هردو 27 ساله بودیم اما او خسته‌تر از من، تن لاغر و نحیفش را در میان مانتو چروکیده و رنگ‌ورو رفته با یک کوله‌پشتی کهنه با خود می‌برد.
کوچه‌پس‌کوچه‌ها را کمی دورتر از شلوغی و سروصدای چهارراه مشیر در قلب شیراز طی می‌کردیم. یکی‌یکی به سؤالاتم جواب می‌داد؛ از پدر معتاد و تریاکی‌اش تا طلاق گرفتن مادرش و معتاد شدن خودش به هروئین گفت. مادر که فهمیده بود دختر جوانش در سن 25 سالگی معتاد شده، تحمل یک فرد معتاد دیگر را نداشته و او را از خانه بیرون کرده بود!
جملاتش را کوتاه می‌کرد و بدون اینکه به من نگاه کند، چشم‌هایش را به روبرو دوخته بود تا نکند از مرد جوان عقب بیفتد.
پرسیدم مرد جوانی که به دنبالش می‌روی کیست؟
گفت: دوستم!
کسی را دوست خطاب می‌کرد که شباهت بدی به خودش داشت؛ یک مرد معتاد با لباس‌های کهنه و دودی که او هم کوله‌پشتی سیاهی را به دوش انداخته بود و بی‌هیچ حرفی فقط راه می‌رفت و این دختر جوان 27 ساله را به دنبال خودش می‌کشید.
کوچه‌پس‌کوچه‌ها را کمی دورتر از شلوغی و سروصدای چهارراه مشیر در قلب شیراز طی می‌کردیم. یکی‌یکی به سؤالاتم جواب می‌داد؛ از پدر معتاد و تریاکی‌اش تا طلاق گرفتن مادرش و معتاد شدن خودش به هروئین گفت. مادر که فهمیده بود دختر جوانش در سن 25 سالگی معتاد شده، تحمل یک فرد معتاد دیگر را نداشته و او را از خانه بیرون کرده بود!
نیازی نبود بپرسم شب‌ها کجا می‌خوابد، چون ظاهرش خیابان‌خوابی را داد می‌زد. دختری که سرپناه داشته باشد، هفته‌ها و ماه‌ها یکدست لباس را با بوی عرق و گردِ خاک و سیاهی دود نمی‌پوشد.
چون یکی عقب‌تر از من مراقبم بود، ترسی نداشتم و مسیر را ادامه دادم.
کوچه‌های باریک انگار تمامی نداشتند، کودکی مشغول بازی نبود و زنی با زن همسایه‌اش خوش‌وبش نمی‌کرد؛ فقط چند دقیقه یک‌بار مردان معتادی را کنج دیوار یا با گونی بزرگ ضایعات روی دوش خم شده‌شان می‌دیدم.
زن، سگ، جوجه پنبه‌ای
زن جوان دیگری توجهم را جلب کرد، کنار در چوبی نشسته بود و سگی را نوازش می‌کرد؛ جوجه پنبه‌ای کوچکی را هم در دست داشت.
با جمله «خانم ببخشید» من، سرش را بالا آورد و نگاهم کرد؛ چشمان زیبایی داشت ولی حیف که صورت استخوانی‌اش با لب‌های کبود و دندان‌های سیاه، آن زیبایی را کم‌جلوه کرده بود.
سنش را پرسیدم، گفت: 28
دقیق یادش بود که از شروع لب زدنش به مواد مخدر 13 سال می‌گذرد. تَفَنُّنی شروع کرده بود اما بعد از 3 الی 4 سال به مصرف‌کننده همیشگی هروئین و شیشه تبدیل شده بود. اهل یکی از شهرستان‌های فارس بود اما به دلیل طرد از خانواده و نداشتن حامی در شیراز کارتن‌خواب شده بود.
به گفته خودش سابقه ترک متعدد داشت اما باز به مواد رو آورده بود.
پرسیدم پول غذا و مواد را چطور تأمین می‌کنی؟
گفت: با گدایی و فروش ضایعات
گفتم شب‌ها را کجا می‌خوابی؟
– توی خیابان، هر جا که بشود.
حوصله حرف زدن نداشت، خداحافظی کرد و رفت.
کوچه‌ها سریع‌تر از خیابان ما را به محله سنگ سیاه رساند. همین‌طور که قدم برمی‌داشتم، یک‌دفعه زن قدبلند و چاقی از در نیمه باز خانه‌ای که خرابه‌ای بیشتر نبود، با عصبانیت بیرون آمد. با یک نگاه می‌شد آخر داستانش را خواند؛ با مانتو قرمز و دامن چین‌دار و روسری که شبیه دستمال‌گردن بود، چه چیزی مهم‌تر از تهیه مواد می‌توانست او را آشفته کند.
چند قدم جلوتر در محیطی باز، کودکان زیادی مشغول بازی و البته بیشتر نظاره‌گر کسانی بودند که مشغول دود کردن شیره جان خود بودند.
فرار از منزل یا طرد شدن از خانواده به دلیل اعتیاد، تهدیدهایی را متوجه زنان می‌کند که کارتن‌خوابی ازجمله آن موارد است. کارتن‌خوابی آسیب‌های اجتماعی زیادی از جمله آزار جسمی و مورد ضرب و شتم قرار گرفتن، تن‌فروشی، ابتلا به بیماری‌های مقاربتی، ایدز، بارداری پرخطر و… را نیز به همراه دارد
تعداد مردها به 30 نفر می‌رسید، دو زن هم در میانشان دیده می‌شد. نزدیک‌تر نرفته و فقط از دور نگاه می‌کردم و بعد از چند لحظه نیز این صحنه اَسَفناک را ترک کردم.
آن روز من 4 زن معتادِ کارتن‌خواب را دیدم، معتادانی که محمدرضا ابراهیمی دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر فارس می‌گوید تعدادشان به بیش از 35 نفر نمی‌رسد! البته شاید هم تازه به جمع چند ده‌نفره زنان معتاد کارتن‌خواب شیراز پیوسته‌اند.
خرید مواد مخدر راحت‌تر از شکلات
آمار دقیقی از زنان معتاد کارتن‌خواب در شیراز و حتی کشور به دلیل ملاحظات مختلف ارائه نمی‌شود، اما اثرات سوء اعتیاد در زنان و کارتن‌خوابی زنان معتاد در کلان‌شهرها به‌ویژه در بافت مرکزی و تاریخی شهر، قابل نادیده گرفتن نیست.
فرار از منزل یا طرد شدن از خانواده به دلیل اعتیاد، تهدیدهایی را متوجه زنان می‌کند که کارتن‌خوابی ازجمله آن موارد است. کارتن‌خوابی آسیب‌های اجتماعی زیادی از جمله آزار جسمی و مورد ضرب و شتم قرار گرفتن، تن‌فروشی، ابتلا به بیماری‌های مقاربتی، ایدز، بارداری پرخطر و… را نیز به همراه دارد.
بارها مسؤولین مختلف از ساماندهی معتادان در شیراز سخن گفتند که البته کارهایی نیز انجام شده، اما اغلب مقطعی و کمتر کارشناسی شده است. چراکه برای ترک‌های مقطعی، عدم وجود بستر مناسب اجتماعی برای پذیرش زنان دارای سابقه اعتیاد در محیط‌های شغلی، مشکلات اقتصادی و فرهنگی خانواده‌ها و عدم حمایت عاطفی یا کم‌توجهی والدین یا همسر نسبت به فرد معتاد، ضعف نهادهای حمایتی نبست به خانواده‌های آسیب‌دیده و…کمتر فکر و برنامه‌ریزی شده است.
متأسفانه علاوه بر ضعف در اقدامات پیشگیری‌کننده اعتیاد، در دسترس بودن مواد مخدر آسان‌تر از خرید یک شکلات، از مشکلات دامن‌گیر جامعه ما است.
چندسالی است که مرکز نگهداری، درمان و کاهش آسیب معتادان موضوع ماده 16 در شیراز برای آقایان راهاندازی شده است که البته نسبت به تعداد بیش از هزار نفری معتادان، این مرکز ظرفیت محدودی دارد و انتقاداتی نیز نسبت به شیوه ترک معتادان مطرح می‌شود، اما مرکز ماده 16 ویژه زنان معتاد در شیراز وجود ندارد؛ البته شهرداری شیراز از سال گذشته عملیات آماده‌سازی مکانی ویژه زنان معتاد متجاهر با ظرفیت 100 نفر را آغاز کرده بود که تاکنون به بهره‌برداری نرسیده است.
مدیرکل بهزیستی فارس خردادماه امسال در یک مصاحبه خبری اعلام کرده بود که مرکز ماده 16 ویژه زنان معتاد متجاهر طی یک ماه آینده، یعنی همین شهریورماه راهاندازی می‌شود.
وجود 200 زن معتاد متجاهر در شیراز
براساس مصوبه شورای مبارزه با موادمخدر کشور سال گذشته مراکز ماده 16 در اختیار بهزیستی قرار گرفت و مقرر شد که جمع‌آوری و ساماندهی این معتادان متجاهر توسط بهزیستی انجام شود. در این‌باره به سراغ رئیس اداره بهزیستی شهر شیراز رفتم.
حمید آذرمی در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس اظهار داشت: طبق پیش‌بینی‌ها 200 زن معتاد متجاهر در شیراز هستند که به جز کمپ‌های خصوصی محل دیگری برای این زنان در شیراز وجود ندارد، در حالی که زنان معتاد به خاطر وضعیت جسمانی‌شان، مشکلات بیشتری دارند و نیازمند خدمات خاصی هستند.
وی با اشاره به اینکه شهرداری شیراز بخشی از پروژه احداث مرکز ویژه زنان در نزدیکی محل ماده 16 آقایان را انجام داده است، ادامه داد: بهزیستی آمادگی راهاندازی این مرکز را دارد اما مشکل ما در تخصیص بودجه است، به دلیل شرایط اقتصادی موجود و گرانی‌ها، هزینه نگهداری معتادان مرد هم افزایش پیدا کرده است.
موکول کردن وعده شهریور به مهرماه
این مقام مسؤول افزود: راهاندازی مرکز نگهداری زنان معتاد تنها وظیفه بهزیستی نیست، سازمان برنامه و بودجه، ستاد مبارزه با مواد مخدر، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، نیروی انتظامی، شهرداری و… نیز باید همکاری کنند.
آذرمی تصریح کرد: به‌محض در اختیار قرار دادن بودجه طی یک هفته مرکز ویژه زنان را راهاندازی می‌کنیم، اما شرط لازم تخصیص بودجه و تهیه تجهیزات و امکانات لازم است که البته قول‌هایی هم به ما داده شده که تا مهرماه عملی می‌شود.
محل نگهداری زنان معتاد متجاهر نیازمند تأمین اعتبار
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر فارس مهرماه سال 96 در یک نشست خبری از افتتاح و راهاندازی محل مناسبی برای نگهداری زنان معتاد متجاهر خبر داده و گفته بود تلاش د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اریم با راهاندازی این مرکز بتوانیم زنان معتاد را ساماندهی کرده و خدمات د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رمانی رایگان در اختیار آنان قرار د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هیم.
در گفت‌وگو با محمدرضا ابراهیمی جویای وعده سال پیش او شدم که در پاسخ اظهار داشت: با پیگیری‌هایی که از شهرداری و شورای شهر شیراز داشتیم، کارهای احداث محل نگهداری زنان معتاد متجاهر تا 90 درصد انجام شده، اما برای تجهیز، ساماندهی و نگهداری این زنان نیازمند تأمین اعتبار هستیم که البته امور اجرایی آن برعهده بهزیستی است.
ابراهیمی ادامه داد: طی 4 سال گذشته که مرکز ماده 16 در شیراز راهاندازی شده اتفاقات خوبی افتاده است. پیش از این هیچ مرکز دولتی برای نگهداری و درمان معتادان پرخطر در شیراز وجود نداشت و در گذشته تعداد کمپ‌ها بین 7 الی 8 مورد بود که در حال حاظر به 115 کمپ افزایش پیدا کرده است.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا اظهارنظر برخی‌ها در خصوص روند ترک نامناسب معتادان در مرکز ماده 16 صحت دارد یا نه، ابراز داشت: این افراد مگر پزشک هستند؟ متولی درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز است.
100 تا نیست، 35 نفر است!
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر فارس با اشاره به اینکه در نوروز 97 حدود یک هزار و 100 نفر معتاد در شیراز جمع‌آوری شدند که 36 نفر آنها زن بودند، افزود: برخی‌ها می‌گویند تعداد زنان معتاد متجاهر در شیراز بین 50 تا 100 نفر است، اما طبق تجربه من تعداد این زنان حدود 35 نفر است.
ابراهیمی مشارکت همه‌جانبه دستگاه‌های متولی در مبارزه با مواد مخدر و ساماندهی معتادان را ضروری دانست و بیان کرد: اگر اعتبارات لازم تخصیص داده شود، محل نگهداری زنان معتاد متجاهر در کمتر از یک روز قابل افتتاح است.
به گفته وی در مرکز ماده 16 آقایان 240 نفر طی 3 ماه نگهداری و درمان می‌شوند که برای افزایش ظرفیت نیازمند تأمین اعتبار است.
در حالی که معتادین طی چندماه محدود در این مراکز نگهداری و ترک داده می‌شوند، به دلیل طرد شدن از خانواده، سرپناهی ندارند و اغلب مجدد به سمت اعتیاد و کارتن‌خوابی کشیده می‌شوند. در نتیجه با وجود ارائه خدمات مختلف، اما باز به این چرخه معیوب باز می‌گردند که در این بین زنان معتادِ کارتن‌خواب مشکلات پیچیده‌تری دارند.
چرخه معیوب
به گزارش خبرگزاری فارس از شیراز، مراکز ماده 16 علاوه بر فواید، مشکلاتی نیز دارند. برای مثال مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور در یک مصاحبه خبری با بیان اینکه ماده 16 برای معتادین متجاهر است و عده‌ای که به این مرکز می‌آیند، به معنای دقیق کلمه معتاد متجاهر نیستند، گفته بود که مشکل اصلی به خصوص برای معتادین ماده 16 که آموزش دیده‌اند و می‌توانند شغلی داشته باشند این است که بعد از خروج به حال خود رها می‌شوند.
در حالی که معتادین طی چندماه محدود در این مراکز نگهداری و ترک داده می‌شوند، به دلیل طرد شدن از خانواده، سرپناهی ندارند و اغلب مجدد به سمت اعتیاد و کارتن‌خوابی کشیده می‌شوند. در نتیجه با وجود ارائه خدمات مختلف، اما باز به این چرخه معیوب باز می‌گردند که در این بین زنان معتادِ کارتن‌خواب مشکلات پیچیده‌تری دارند.
آمار متناقض
با توجه به اظهارات قید شده در این گزارش معلوم می‌شود که جمعیت زنان معتاد چه با عنوان متجاهر چه با نام کارتن‌خواب در شیراز مشخص نیست که این مسئله می‌تواند یکی از عوامل ضعف در ساماندهی این زنان باشد.
برخی مراکز زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز به‌منظور کنترل بیماری ایدز و ویروس hpv خدمات آموزشی، مشاوره‌ای و بهداشتی به زنان معتاد و کارتن‌خواب ارائه می‌کنند که البته به دلیل رعایت ملاحظات مختلف حاضر به رسانه‌ای کردن نوع فعالیت و وضعیت مراجعه‌کنندگان نیستند.
مقالات و پایان‌نامه‌های مختلفی نیز در خصوص عوامل اعتیاد، اثرات اعتیاد در زنان و وضعیت زنان کارتن‌خواب در کلان‌شهرها انجام شده است که اِی کاش به جای خاک خوردن در قفسه کتابخانه‌ها یا صرفاً برای مطالعه دانشجویان، متولیان مبارزه با مواد مخدر آنها را مطالعه و از نظرات کارشناسان مختلف نیز استفاده کنند.
