ایرنا
گلبانو را همه ایل به پیشتازبودن در بیان مشکلات و یافتن راهی برای حل گرفتاری هایشان می شناسند از دغدغه های دختران و زنان جوان می گوید که چگونه حمام کردن و رعایت بهداشت در میان دار و درخت برایشان دشوار است.
گل زنان و دردانه خواهران گلبانو نیز پشت سر او هر چند خود کولباری از سختی های زندگی کوچ نشینی را دارند اما امروز که ارتباطشان با شهر بیشتر شده می خواهند کودکان شان سهمی از رفاه داشته باشند و همانند آنها محکوم به تجربه یک زندگی سخت و جانفرسا نباشند.
منطقه نامش دادآباد است و هر محلی از آن نامی دارد اما آنچه که حکایت شان می رود منطقه ‘گرخان آباد’ است که پوشیده از جنگل های کهنسال بلوط است و گاه می توان با چیدن سنگ های منطقه سرپناهی با سقف شاخ و برگ های درختان ساخت.
گلبانو ، هیل طلا، گل زنان و دردانه زنان بزرگ این چند خانوار عشایری ساکن در منطقه ‘گرخان آباد’ منطقه کدر دادآباد هستند که در واقع زبان گویای دختران و زنان جوان هستند و دغدغه های بخصوص بهداشتی آنها را تاکید می کنند.
هیل طلا که تمام مدت بازدید گروه خبری ایرنا ، کودکی شیرخوار را به پشت بسته بود و در نشان دادن بخش های مختلف زندگی شان که 20 روزی از مستقر شدنشان گذشته بود می گفت که تا خاطرش یاری می کند زندگی شان ییلاق و قشلاق بوده و هر روز ، هوا گرگ و میش (زمانی نزدیک صبح ؛ بین تاریکی و روشنایی هوا) بوده به تکاپو و کار و تلاش بیدار می شدند.
می گوید جوانتر که بوده بچه به کول تمام کارها را انجام میداده و لحظه ای این شیوه سخت زندگی به آنها درنگ آسایش نداده است اما اکنون می گوید ؛ دیگر دوست ندارد ، دختران جوان خودش و عروس هایش ، سختی های آنها را تجربه کنند.
گلبانو ادامه حرفش را می گیرد و می گوید ما جسم های سالم و قوی داشتیم و از پس تمام سختی های زندگی بر می آمدیم اما جوان های امروز اینگونه نیستند با زبانی کنایه وار می گوید؛ هر کدام با یک لیوان و یک بشقاب و ظرف مخصوص خود غذا می خورند و همه هم مریضند اما زمان ما همه با یک لیوان و در یک ظرف غذا می خوردیم و همه هم سالم و سلامت و با بنیه (توان ، قدرت) بودیم.
زنان جوانتر در این بازدید ناامیدتر بنظر می رسیدند و تنها دغدغه اصلی خود را نبودن دستشویی سیار و آبگرمکن های خورشیدی برای حمام کردن عنوان می کردند اما خیلی هم به آینده این شیوه زندگی عشایری امیدوار نبودند و در دل آرزوی زندگی های راحت تری را داشتند.
نرگس زنی 32 ساله که مادر چهار فرزند است می گوید برای حمام کردن ما چوب درختان را جمع می کنیم و هر چقدر هم آتش روشن می کنیم ولی هوای منطقه سردتر از آن است که حمام کردن آسانی را داشته باشیم و مجبوریم خرید لباس هایمان را بیشتر کنیم تا دیر حمام کردن را با تعویض زود به زود لباس ها جبران کرده باشیم.
وی می گوید با این همه کاری که ما در طول روز ، انجام می دهیم با سختی هایی همچون نبود حمام و آبگرمکن مجبوریم لباس های بیشتری داشته باشیم.
سمانه متولد 65 است و سه فرزند دارد می گوید بچه هایم گاهی به شهر می آیند (منظورش روستاهای در حوالی شهرها است) و در منزل اقوام تلویزیون دیده اند و الان از ما تلویزیون می خواهند ولی ما حتی دستشویی سیار نداریم ولی آنها متوجه تفاوت خود با زندگی های شهری نیستند.
مرضیه دختر نوجوان شاهد بر این گفت و گو خود به گفت و گو می پیوندند و می گوید :’ نه! دستشویی سیار مهمتر است و کاش همین را برایمان می آورند؛ هر وقت هم کوچ کردیم با خودمان می بریم و در جای جدیمان نصب می کنیم.’
در زبان آنها نشانه هایی از هشدار هم وجود دارد و اینکه مسئولان اگر به ما و خواسته هایمان توجه نکنند ما هم یکجا نشین می شویم و اما تهدید و هشدارشان دقیقا اینجاست که می گویند ‘اگر بیاییم ما دام هایمان را دوست داریم، آنها را با خود می آوریم’ و با آنها در حاشیه شهرها مستقر خواهیم شد.
زبان تهدید آنها البته در این بحران آسیب های اجتماعی جامعه فعلی و تاکید بر اینکه حاشیه نشینی به اولویت ترین آسیب اجتماعی کشور هم قرار گرفته است می تواند تلنگری باشد بر اینکه باید از جایی مانع از سیر رو به گسترش مهاجرت از دل کوهها و طبیعت به روستا، از روستا به شهر و حاشیه های شهر های بزرگ و مهاجرت از کلان شهرها به خارج از مرزها شد.
بنا بر گفته مدیرکل امور عشایر لرستان هم اکنون 14 هزار خانوار با 84 هزار نفر به عنوان جامعه عشایری در استان لرستان محسوب می شوند.
حاجیمراد بیرانوند گفت: جامعه عشایری لرستان شامل 14 ایل و 15 طایفه است که جمعیت عشایری استان با داشتن یک و نیم میلیون واحد دامی سالانه 12 هزار تن گوشت قرمز و 29 هزار تن شیر 25 درصد پروتئین استان را تولید می کند.
وی گفت: مجموع تولیدات زراعی، باغی و دامی عشایر استان به حدود 130 هزار تن می رسد.
**توزیع آبگرمکن خورشیدی در روستاهای جنگل نشین
مسئول اداره حفاظت و حمایت منابع طبیعی و آبخیرداری لرستان در پیگری شرایط واگذاری آبگرمکن های خورشیدی به عشایر گفت: آبگرمکن های خورشیدی با در نظر داشتن شرایطی صرفا به روستاهای جنگلی به منظور پیشگیری از قطع درختان برای سوخت به صورت رایگان توزیع می شود.
رستم دالوند گفت: زندگی های عشایری با توجه به ماهیت جابجایی که دارند شرط نصب آبگرمکن های خورشیدی را ندارند.
وی گفت: تاکنون 190 دستگاه آبگرمکن خورشیدی در روستاهای جنگی لرستان توزیع شده و تقرییا هزینه خرید ، حمل و نصب آن حدود یک میلیون و 650 تومان تمام می شود.
** فراهم کردن گزینه جایگزین برای مردم محلی برای حفظ محیط زیست
معاون اداره کل محیط زیست لرستان نیز در این خصوص گفت: لزوم تعریف معیشت جایگزین نکته ای مهم است که باید در راستای حفاظت و نگهداری از منابع طبیعی و محیط زیست استان مورد توجه قرار گیرد.
نبی اله قائد رحمت افزود: قطعا اگر مردم مناطق عشایری و جنگل نشین استان جایگزینی مناسب داشته باشند هیچ وقت بدنبال سوزاندن هیزمی که با قطع درختان جنگل های بلوط بدست می آید نمی روند.
**ایجاد خانه بهداشت در برخی مناطق عشایری لرستان پیش بینی شده است
رئیس گروه گسترش شبکه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی لرستان گفت: گرچه در بازنگری ساختار شبکه های بهداشتی استان ایجاد خانه بهداشتی عشایری در مناطقی از شهرستان های الیگودرز، دلفان، پلدختر و سپیددشت پیش بینی شده که ایجاد آنها ممکن است چند سال طول بکشد.
بیژن زیودار در گفت و گو با ایرنا افزود: در حال حاضر خدمات بهداشتی توسط تیم سیار سلامت شامل پزشک، ماما، کاردان مبارزه با بیماری ها و دارو یار در مناطق صعب العبور و عشایری خدمات لازم را ارائه می دهند.
وی گفت: مراقبت از زنان باردار، آموزش بهداشت باروری توسط ماما، انجام واکسیناسیون در گروه های هدف بویژه کودکان زیر پنج سال ، مراقبت بهداشتی کودکان ، توزیع مکمل های دارویی همچون قطره آهن و ویتامین دی ، ویزیت گروه های در معرض خطر همچون سالمندان و ویزیت افراد با مشکلات روحی و روانی از جمله خدمات بهداشتی است که به مناطق دور افتاده و عشایری ارائه می شود.
در حالیکه وجود دستشویی سیار یکی از خواسته های مردم مناطق عشایری است ولی تقریبا تمامی دستگاهها مرتبط اعم از امور عشایر، منابع طبیعی و علوم پزشکی با این توضیح که اینها یکجا نشین نیستند ایجاد دستشویی را در حیطه وظایف خود نمی دانند ولی تامین هزینه دستشویی سیار می تواند راهکار مناسبی برای رفع این مشکل باشد که با همکاری بین دستگاهی امکان پذیر است.
**تحلیل جامعه شناسی موضوع
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان در این خصوص گفت: شیوه زندگی عشایری و کوچ نشینی در سالهای اخیر بدلایل مختلفی دچار تحولات عمده ای شده است که اگر در مقابل این تحولات گسترده راهبردهای عمده و به موقعی اتخاذ نشود نه فقط این شیوه زندگی و ساکنانش دچار مشکل سکونتی و معیشتی می شود بلکه باعث پیامدهای ناگواری برای جوامع شهری و روستایی خواهد شد.
مجتبی ترکارانی اظهار داشت: در گذشته سبک زندگی عشایری معمولا با حداقل نیازها تعریف شده و آنها خود نیز این شیوه را پذیرفته بودند، ولی امروزه به خاطر ارتباطات و رسانه ها نیازهای جدیدی وارد زندگی این قشر شده که برآورده شدن انها در چارچوب زندگی عشایری موجود دشوار است.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی افزود: اکنون بیشتر خانواده ها مخصوصا فرزندان آنها مایل به داشتن تلویزیون و تلفن همراه وتجهیزات مدرن زندگی مانند یخچال و کولر و راحتی زندگی هستند که رسیدن به آنها در این چارچوب دشوار است.
ترکارانی گفت: بخاطر برآورده نشدن این نیازها ، فرزندان خانواده در مقاطعی از رشد خود از خانواده شان جدا شده و مجبور می شوند دور از خانواده در شهر و یا روستاهای مجاور به تنهایی یا درکنار خویشاوندان زندگی کنند که دورشدن فرد از خانواده و کم شدن نظارت و توجه خانواده ها باعث می شود فرزندان در معرض آسیب های اجتماعی قرار گیرند و احتمال ابتلای این فرزندان به اعتیاد و بزهکاری افزایش می یابد.
این جامعه شناس با تاکید بر اینکه این خانواده ها معمولا در یک دوراهی سخت قرار گرفته اند گفت: از یک طرف بخاطر خشکسالی و کم آبی و ضعف مراتع ،امکان تداوم دامداری به شیوه سنتی گذشته بسیار سخت و مشقت بار شده و تمایل به اسکان در بین آنها رشد کرده است و از طرف دیگرنیز اگر بخواهند در شهر ویا روستا اسکان پیدا کنند، امکان اینکه بتوانند با سرمایه موجودشان کار و سرپناه مناسبی برای خود و بچه ها فراهم کنند هم دشوار است.
وی افزود: بنابراین در این شرایط مجبور می شوند در روستاها و یا حاشیه شهرها ساکن شده و این نوع سکونت بخاطر ناسازگاری با روحیات و خلقیات عشایری که همیشه آزاد و پرتحرک و موثر بوده اند مخصوصا در سنین بالا خودش را به صورت احساس بیهودگی وافسردگی و ابتلا به مصرف مواد مخدر نشان می دهد و یا در حاشیه شهرها باعث رشد ناهنجاری اجتماعی می شوند.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: با این وضعیت ضرورت دارد با هدف ایجاد شیوه زندگی عزت مندانه و مرفه تری برای کوچ نشینان و زنده نگه داشتن سبک زندگی ایلی به عنوان یک میراث فرهنگی تلاش شود.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی یادآور شد: معمولا عشایر همیشه از این بابت به حق گلایه مند بوده اند که ما بخاطر شیوه تولید مان بیشتر تلاش کرده و کمتر سهم برده ایم ؛ مخصوصا در این شرایط که امکان تحصیل دانش اموزان عشایری مخصوصا زنان در سطوح بالای تحصیلی در مدارس عشایری سخت تر شده است.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: گردشگری فرهنگی می تواند یکی از این راه حل ها برای اشتغال پایدار در مناطق عشایری باشد که لازمه آن تامین خواسته ها و برخی مطالبات خانواده های عشایری برای حفظ این شیوه زندگی است.
**نکته آخر
باید یادآور شد که شرط برای نصب آبگرمکن های خورشیدی با نگاه محیط زیستی صرفا باید ‘حفاظت از محیط زیست ‘ باشد یعنی بعبارتی برای جلوگیری از قطع تنه درختان کهنسال بلوط برای گرم کردن آب به منظور حمام می توان تمهیداتی فراهم کرد تا آبگرمکن های خورشیدی در مناطق عشایری با تامین آب از طریق تانکر نصب کرد.
اینکه عشایر به حال خود رها شوند و تخریب محیط زیست را برای رفع نیاز خود را ادامه دهند به هیچ وجه نمی تواند قابل قبول باشد و در مقابل همین که از آنها انتظار داشته باشیم حافظ محیط زیست هم باشند و فارغ از تمام مشکلات دغدغه حفاظت از محیط زیست را همانند فعالترین فعالان محیط زیست داشته باشند ، نه عملی است و نه منصفانه می تواند باشد.
منصفانه تر این است جایگزینی برای آنها فراهم شود و طبعا زمانی که راهی آسان تر وجود داشته باشد هیچ کدام از آنها راه سخت رفتن و بریدن و قطع و حمل درختان برای سوخت را نخواهند رفت و همان راه آسانتر جایگزین شده را برمی گزینند.
همین افراد ساکن در جنگل های انبوه بلوط لرستان درست است شیوه زندگی ییلاق و قشلاق دارند و نیمی از سال را در جایی و نیمی را در جایی دیگر ولی این جابجایی در همان پهنه جنگل ها رخ می دهد پس اداره، نهاد، انجمن ، دستگاه و یا هر سازمان مردم نهادی چنانچه دغدغه حفظ محیط زیست دارد نباید برایش فرقی داشته باشد کجای جنگل ها مراتع در معرض تخریب هستند و بدنبال راه چاره برای رفع مشکل است.
و اگر بخواهیم فارغ از تمام مباحث محیطی زیستی به موضوع نگاه کنیم و صرفا نگاهی انسانی به مساله داشته باشیم همان انسان های در دل جنگل ها هم بخصوص با گسترش شبکه های ارتباطی حق دسترسی به بهداشت ، سلامت، رفاه و آسایش را دارند.
