فرستنده خبر:لیدا اشجعی
مریم میرزاخانی نخستین زن و نخستین ایرانی بود که برنده مدال فیلدز، بالاترین جایزه، در ریاضیات شد. از این رو مریم صدر نشین خبرهای جهان شد و مایه افتخار ایرانیان. اما مدت زیادی نگذشت که خبر درگذشت او ایرانیان را در سرتاسر جهان به سوگ نشاند. مدت کوتاه عمرش سرشار از موفقیت ها برای او و دست آوردهای ارزنده برا ی بشریت بود. مریم میرزاخانی یک مادر بود و شاید مهمترین دغدغه اش در زمان چشم فرو بستن بر این دنیا آینده و سرنوشت تنها دخترش بود. دختری که حاصل ازدواج او و همسر غیر ایرانی اش است. او به درستی نگران بود که با مرگش حلقه ارتباط دختر خردسالش با آبا و اجداد ایرانیش قطع شود چرا که قانون ایران او را ایرانی نمی شناسد.
حق نشر عکس AFP مطابق قانون مدنی ایران تابعیت فقط از طرف پدر به فرزند منتقل می شود. یعنی افرادی تابعیت ایرانی دارند که پدر آن ها ایرانی است، اعم از اینکه در ایران متولد یا در خارج از ایران متولد شده باشند. بر اساس قانون مدنی کودکی که از مادر ایرانی و پدر غیر ایرانی در ایران به دنیا آمده باشد نیز پس از رسیدن به سن ۱۸ سالگی چنانچه یک سال دیگر نیز در ایران اقامت کند تبعه ایران محسوب می شود. اما کودک مادر ایرانی و پدر غیر ایرانی که در خارج از ایران متولد شده باشد، مانند هر شخص دیگری طبق شرایط خاصی می تواند به تابعیت ایران در آید از جمله اینکه به سن ۱۸ سال رسیده باشد و پنج سال اعم از متوالی یا متناوب در ایران ساکن بوده باشد. بنا بر تفسیر دستگاههای اجرایی از قانون مدنی در خصوص تابعیت، اگر زنی تابعیت خارجی داشته باشد، ولی در ایران به دنیا آمده باشد در صورتی که از شوهر خارجی خود فرزندی داشته باشد که در ایران متولد شده از ابتدای تولد، فرزندش تابعیت ایرانی خواهد داشت. حال سوال اینجاست که چطور فرزند مادر ایرانی نمی تواند تابعیت ایران را داشته باشد؟ و آیا زن تبعه خارجی متولد ایران بر زن ایرانی اولویت دارد؟
بیشتر بخوانید:
مصوبه مجلس: دولت به خانواده ‘شهدای غیر ایرانی’ تابعیت ایران بدهد
تلاش ناموفق برای به تاخیر انداختن بررسی طرح اعطای تابعیت به فرزندان مادران ایرانی
مجلس ایران با کلیات طرح اعطای تابعیت به فرزندان مادران ایرانی مخالفت کرد
در سال ۱۳۸۵ به سبب وجود تفاسیر گوناگون راجع به قانون مدنی در مورد تعیین تکلیف تابعیت فرزندانی که از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در ایران متولد شده اند، ماده واحده «قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» مصوب ۲/۷/۱۳۸۵ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. بر اساس این قانون فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی که در ایران متولد شده یا حداکثر تا یک سال پس از تصویب این قانون در ایران متولد می‌شوند، می‌توانند بعد از رسیدن به سن هجده سال تمام تقاضای تابعیت ایرانی نمایند. این افراد در صورت نداشتن سوء پیشینه کیفری یا امنیتی و اعلام رد تابعیت غیرایرانی به تابعیت ایران پذیرفته می‌شوند.
ماده واحده مصوب ۱۳۸۵ تنها فرزندانی که در ایران متولد شده یا حداکثر تا یک سال پس از تصویب این قانون در ایران متولد می شوند را مجاز به تقاضای تابعیت می داند. تبصره ۱ ماده واحده نیز فرصت قانونی برای تقاضای تابعیت کسانی که در زمان تصویب قانون سن بالای ۱۸ سال تمام دارند را تنها یک سال تعیین کرده است. بنابراین «قانون تعیین تکلیف تابعیت»، با تعیین این مهلت ها مشکلات فراوانی در اجرا به وجود آورده است چرا که اکثر این ازدواج ها یا بدون مجوز قانونی صورت گرفته اند و در نتیجه یک سال برای طی مراحل قانونی ثبت کافی نیست و یا غالبا فرصت یک سال برای اطلاع بسیاری از این افراد از وجود چنین قانونی کافی نبوده است.
برای رفع این گونه تبعیضات و جلوگیری از مراجعات و شکایات متعدد و همچنین احقاق حقوق مادران ایرانی بود که نمایندگان مجلس پیشنهاد اصلاح قانون مصوب ۱۳۸۵ را بدین شکل مطرح کردند که: «فرزندان متولد از مادر ایرانی و پدر خارجی که مطابق ماده ۱۰۶۰قانون مدنی با اخذ مجوز ازدواج نموده اند ایرانی محسوب می شوند». قابل ذکر است که طبق ماده ۱۰۶۰ قانون مدنی ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی در صورتی معتبر و قابل ثبت است که با اجازه مخصوص از طرف دولت باشد. این مساله نیز با پیچیدگی هایی که دارد امر ثبت ازدواج بسیاری از زنان ایرانی با مردان خارجی را عملا غیر ممکن کرده است.
این طرح پس از طی مراحل قانونی در مجلس به شورای نگهبان ارسال شد و این شورا با پیشنهادات موافق نبود و در نهایت تبصره ای به قانون مصوب ۱۳۸۵ اضافه کرد مبنی بر اینکه این کودکان علاوه بر حق اقامت دائم در ایران همانند شهروندان ایرانی از حق تحصیل و بهداشت و درمان رایگان، تامین اجتماعی و یارانه برخوردار می باشند.
تا قبل از سال ۱۳۸۵ و تصویب «قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» بر اساس قانون مدنی کودکان مادران ایرانی پس از رسیدن به سن هجده سالگی و یک سال اقامت در ایران، ایرانی محسوب می شدند. اما قانون ۱۳۸۵ شروط دیگری را هم از جمله رد تابعیت کشور متبوع پدر ـ آن هم در مدت یک سال ـ تعیین کرد. از این رو شرایط برای مادران ایرانی و کودکانشان سخت تر شد تا جایی که طبق آمار غیر رسمی فقط دو هزار نفر توانسته اند طبق این قانون تابعیت بگیرند و این در حالیست که تعداد این افراد بالغ بر یک میلیون نفر تخمین زده می شود.
حق نشر عکس Icana در واقع قانون ۱۳۸۵ ناکارآمد بود و نتوانست مشکلات مادران ایرانی و فرزندانشان را حل کند و طرح اصلاح آن نیز مورد موافقت شورای نگهبان قرار نگرفت. از این رو در سال ۱۳۹۴ چهل و نه نفر از نمایندگان مجلس طرحی را تحت عنوان «طرح اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی و مردان خارجی و فرزندان شهدای غیر ایرانی» به مجلس دادند. بر اساس ماده اول این طرح فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی یا مردان فاقد تابعیت که در ایران متولد شده باشند یا می شوند، بعد از رسیدن به سن هجده سال در صورتی که قبل از آن پنج سال متوالی یا متناوب در ایران سکونت داشته باشند، با تقاضای آنان به تابعیت ایران در می آیند. طبق این طرح که اخیرا در کمیسیون فرهنگی مجلس تصویب شده است دیگر نیازی نیست این افراد تابعیت پدری را از خود سلب کنند. این طرح باید در صحن علنی مجلس تصویب شده و به تایید شورای نگهبان نیز برسد. اما آنچه اهمیت دارد آن است که در صورت تصویب این طرح باز هم مشکل تابعیت دختر مریم میرزاخانی و هزاران فرزند مادر ایرانی که پدر غیر ایرانی دارند و در خارج از ایران متولد شده اند، حل نخواهد شد.
در همین راستا در سال ۱۳۹۵ نیز ۲۳ نفر از نمایندگان مجلس «طرح اصلاح برخی از قوانین مربوط به تابعیت» را تقدیم مجلس کردند. در این طرح پیشنهاد شده که بندی به ماده ۹۷۶ قانون مدنی اضافه شود به این صورت که «کسانی که مادر آنها ایرانی است اعم از اینکه در ایران یا در خارج متولد شده باشند مشروط به اینکه ازدواج والدین آنها وفق قوانین ایران ثبت شده باشد و فرزند آنها حداقل تا سن ۱۸ سالگی ۱۵ سال در ایران ساکن باشد» ایرانی به حساب آیند. این طرح هم شرایط پیچیده ای را مطرح می کند.
به این ترتیب در حال حاضر ۳ طرح در خصوص تابعیت فرزندان مادران ایرانی در مجلس وجود دارد.
اگر نمایندگان مجلس، که تا کنون شصت نفر از آنها نیز اعلام حمایت کرده اند تا وصیت مریم میرزاخانی را عملی کنند، واقعا می خواهند خواست مریم و هزاران مادر ایرانی دیگر را جامعه عمل بپوشانند، بایستی فقط «مادر» را نیز در کنار «پدر» به بند ۲ ماده ۹۷۶ قانون مدنی اضافه کنند تا این ماده کامل شده و این طور خوانده شود:
ماده ۹۷۶ – اشخاص ذیل تبعه ایران محسوب می شوند:
۲- « کسانی که پدر یا مادر آن ها ایرانی است، اعم از اینکه در ایران یا در خارجه متولد شده باشند».
تنها در این صورت است که معادله نه چندان پیچیده تابعیت فرزندان مادران ایرانی و پدران غیر ایرانی حل می شود.
