کودک دامادها؛ اقلیتی دور از تیررس/ رایحه مظفریان

ماهنامه خط صلح – کارشناسان معتقدند ازدواج دختر و پسر در دوران کودکی یا نوجوانی، پیامدهای منفی و آسیب‌های اجتماعی بسیاری به دنبال دارد؛ زیرا نوجوانی که هنوز به بلوغ کافی نرسیده، قادر نیست مسئولیت یک زندگی را بردوش بکشد. فقر فرهنگی، پایبندی به اصول و رعایت سنن قدیمی و سنتی توسط بسیاری از این خانواده‌ها سبب شده تا دختران و پسران کم سن و سال، گرفتار معضلات متعدد ناشی از ازدواج زودهنگام شوند.

براساس تحقیقات اخیر یونیسف، ۱۵۶ میلیون مرد در تمام نقاط جهان زندگی می‌کنند که در کودکی ازدواج کرده‌اند. درحالی به این رقم قابل توجه اشاره می‌شود که تحقیقات اندکی برای رسیدگی به مسئله‌ی کودک دامادها انجام شده است. هم‌چنین آمارهای یونیسف نشان می‌دهد که از مجموع ازدواج‌های کم‌تر از ۱۸ سال در جهان، ۱۸ درصد آن به پسران اختصاص دارد. البته باید به این نکته هم توجه داشت که در مناطق مختلف ممکن است این ارقام کاملاً برعکس شوند. مثلاً مطالعات اخیر در برخی مناطق هند نشان می‌دهد که درصد ازدواج پسرها پیش از رسیدن به سن قانونی بیش‌تر از دخترها است.

در ۵۲ کشور جهان دختران کم‌تر از ۱۵ سال بدون اخذ رضایت و طبق قوانین ازدواج می‌کنند و رقم این کشورها برای پسران ۲۳ است. قوانین در ۲۳ کشور این اجازه را به والدین می‌دهد که برای پسران کم‌تر از ۱۵ سالشان، بدون رضایت کودک، همسر انتخاب کنند. بدین معنا که اگر احتمالاً کودک بعد از ۱۵ سالگی با داشتن همسر انتخابی والدین مخالفت کند، این توانایی پیش از سن مذکور از او گرفته خواهد شد.­

جامعه‌ی جهانی به دلیل افزایش تعداد ازدواج‌های دختران، آگاه سازی و جلوگیری از آن را در صدر فعالیت های خود قرار داده است در حالی که نادیده گرفتن بخش دیگری از اجتماع، خلاف قوانین حقوق بشر و حقوق کودک است. همان‌طور که ازدواج تاثیرات منفی برای دختران دارد، مواردی هم برای پسربچه‌ها قابل سنجش است. پسرها اغلب مجبور می‌شوند برای حمایت از خانواده‌ی جدید، ترک تحصیل کنند و به مشاغل پست روی بیاورند. این مسئله سبب تداوم چرخه‌ی فقر به موجب ازدواج زودهنگام خواهد شد. هدف جهانی، بیرون کشیدن نسل‌های بعد از این چرخه است.

ایران در زمره کشورهایی قرار دارد که قوانین آن بدون تعریف مشخصی از سن کودکی، این اجازه را به قیم کودک می‌دهد تا قبل از ۱۵ سالگی پسران را به خانه‌ی بخت بفرستند! طبق ماده‌ی ۱۰۴۱ قانون مدنی: “عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است”.

گرچه دختران از این‌گونه ازدواج‌های سلطه گرایانه و مصلحت گرایانه به دلیل نبود حق انتخاب و علاقه، استقبال نمی‌کنند اما در مقابل مواردی هم وجود دارد که نوجوان زیر ۱۸ سال، ازدواج را فرصتی تلقی می‌کند تا از ناکامی‌ها و مشکلاتی که به دلیل شرایط فقر اقتصادی در خانواده با آن‌ها مواجه است، رهایی یابد.

آمارهای ثبت احوال در سال ۱۳۹۴ نشان می‌دهد که ۳۱۴ مورد ازدواج پسر کم‌تر از ۱۵ سال و ۳۷۱۱۷ مورد ازدواج دختر کم‌تر از ۱۴ سال به ثبت رسیده است. هم‌چنین در همین سال ۱ مورد طلاق پسر کم‌تر از ۱۵ سال و ۱۲۴۹ مورد طلاق دختر کم‌تر از ۱۴ سال اتفاق افتاده است. در این آمارگیری ها توجه به دو نکته، اساسی است. این آمارها تنها مواردی هستند که ازدواج و یا طلاق در محضرها به ثبت رسیده است؛ در حالی‌که بسیاری از ازدواج‌ها تا زمان رسیدن شخص به سن قانونی و یا بچه‌دار شدن و احتیاجات قانونی مشابه به ثبت نمی‌رسند. نکته‌ی بعد آن است که در آمارگیری‌های مشابه، فرد در هنگام ازدواج ممکن است کم‌تر از ۱۵ سال سن داشته باشد اما در هنگام طلاق بیش‌تر از ۱۵ سال باشد و در گروه سنی بعد لحاظ شود. این مورد برای دختران هم به همین شکل صدق می‌کند. به همان اندازه که ازدواج دخترها مشکلاتی را سد راه پیشرفت آن‌ها قرار می‌دهد، برای پسرها هم مشکلاتی ایجاد می‌گردد که به دلیل اقلیت بودن، این گروه نباید از تیررس کارشناسان دور بمانند. نادیده گرفتن بخشی از جامعه به معنای رواج تبعیض جنسیت خواهد بود.

آن‌چه که در ازدواج باید بیش‌تر مورد توجه قرار گیرد، کیفیت ازدواج و تداوم آن به عنوان مقدمه‌ای برای ساخت خانواده‌ای سالم، مستحکم و شاداب است تا بتواند تامین کننده‌ی کیفیت زندگی خانوادگی باشد. کیفیت زندگی خانوادگی به نحوی است که خانواده قادر به حل مسائل خود باشد و اعضای خانواده باید توان حل مساله را داشته باشند تا انطباق پذیری بیش‌تری صورت گیرد که لازمه‌ی آن بلوغ فرهنگی و اجتماعی است. مهم‌ترین پیامد ازدواج‌های زودهنگام ساخت خانواده‌هایی فاقد کیفیت زندگی است که در همین خانواده‌ها طلاق زودرس اتفاق می‌افتد.