فرستنده خبر خانم لیدا اشجعی ۱۳۹۵/۰۷/۱۲
Iانتشار ویدیوهایی مربوط به پیشمرگه‌های دو حزب کردستان ایران که حاوی الفاظ و شوخی‌های سکسیستی و ضد زن هستند، با انتقاد گسترده طیف‌های متنوعی از فعالان برابری‌خواه جنسیتی در کردستان روبه‌رو شده است.
این دسته از فعالان، رواج چنین ادبیاتی را معلول کاستی‌های احزاب کُرد در مواجه با مساله زن دانسته و از زنان درون این احزاب انتقاد کرده اند که با فضای “مردسالار” این احزاب مدارا می‌کنند. اما نمایندگان زن برخی این احزاب، چنین تلاش‌هایی را “هدفمند” می‌دانند و هدف آن را مخالفت با “جنبش ملی کُرد” و مشخصا حزب دموکرات ارزیابی می‌کنند.
نخستین ویدیوی خبرساز که مبنای واکنش‌ها قرار گرفت، چند پیشمرگه “حدکا”، حزب دمکرات کردستان ایران را در زمان و مکانی نامعلوم، نشان می‌دهد که در خلال مکالماتشان با هدف قرار دادن نمادین زنان احزاب رقیب، از شوخی‌های جنسیتی و الفاظ رکیک استفاده می‌کنند. در ویدیوی دیگری که منتشتر شده، دو عضو حزب “پاک”، حزب آزادی کردستان و “حدک”، حزب دمکرات کردستان از طریق یک برنامه پیام‌رسان اینترنتی در حال جدل لفظی هستند و در جریان مکالمه خود، با الفاظ سکسیستی و ضد زن در صدد تحقیر یکدیگر برمی‌آیند.
در پی انتشار این ویدیوها، بلافاصله جمعی از فعالان زن، با ایجاد یک کمپین مجازی و پیشنهاد هشتگ “#نه به نرسالاری”، رواج سکسیسم در میان احزب کُرد ایرانی را به چالش کشیدند. ۵۱ نفر از آنها، شامل طیف‌های مختلفی از فعالین زن کردستان، در بیانیه‌ای نسبت به آنچه “سکسیسم نرمالیزه شده درون احزاب” خواندند، اعتراض کردند.
آنان در بیانیه خود با محکوم کردن چنین رفتارهایی، احزاب کُرد را به چالش کشیده و نوشته‌اند که این احزاب طی سالهای مبارزات سیاسی خود نتوانسته‌اند از ساختارهای جنسیتی و مردسالار حاکم فراتر بروند.
پاسخ به “این چند زن”
احزاب قدیمی‌تر کُرد مانند حزب دموکرات و کومله از دیرباز در برنامه های خود بر دفاع از حقوق زنان تاکید داشته اند و این دفاع را بخشی از برنامه سیاسی خود تلقی کرده اند. با این حال در سالهای گذشته، گزارش‌هایی از رفتار سکسیستی و اعمال خشونت بر مبنای جنیست و حتی قتل ناموسی در میان اعضا و هواداران احزاب کُرد منتشر شده است.
درواکنش به این پدیده، چندی پیش ۵۱ فعال زن در بیاینه خود نگاه جریان‌های کُرد به زنان را ابزاری خواندند و گفتند: “مواردی از این دست چندان غیرمنتظره به نظر نمی‌رسد چرا که ناسیونالیسم کُردی و نگاه ابزاری و محدود آن به موضوع زنان، در تقویت این دیدگاه همواره نقش اساسی داشته است.”
آنها با محکوم کردن محتوی ویدیوهای اخیر به عنوان نمودی از چنین رویکردی به زنان، ابراز امیدواری کردند که “اتحادیه زنان حزب دموکرات کردستان در ایران” و مشخصا شاخه زنان این حزب، با مسئولیت‌پذیری صدای اعتراض آنها را بشنود.
این اتحادیه در واکنش به نامه منتقدان، بیانیه “این چند زن” را دستاویزی برای “تشویش اذهان و حمله به جنبش ملی دموکراتیک کُردستان و حزب قابل اعتماد مردم کُردستان” ارزیابی کرد. اتحادیه، انتشار فایل ویدیویی حاوی الفاظ سکسیستی را “هدفدار” دانسته و البته افزود که هرگونه “دست کم گرفتن و توهین به زن” را “عملی ناشایست” می‌داند.
برخی از اعضای زن کادر رهبری این حزب هم بعدا با محکوم کردن کامل محتوی ویدیوهای منتشر شده، گفتند که حزب، این عمل اعضایش را “خطا” می‌داند و با خاطیان نیز “برخورد” کرده است. آنها اما مشخص نکردند که چه کسانی و به چه ترتیبی مجازات یا تنبیه شده‌اند.
این واکنش، باردیگر با انتقاد فعالان زن روبه رو شد که رهبران حزب را به عدم “شفافیت” متهم می کردند.
سکسیسم؛ فراتر از زن‌ستیزی
برخی از منتقدان بیانیه انتقادی زنان بر این باورند که مساله سکسیسم منحصر به اعضای احزاب نیست، بلکه مساله ای ساختاری است و عمیق‌ترین لایه‌های تاریخی جامعه را در بر می‌گیرد. به همین جهت گستره انتقادات باید از احزاب فراتر رود و کلیت اندیشه مردسالار را به چالش بکشد.
در همین حال برخی دیگر به “تقلیل” سکیسم در این بیانیه به ستم علیه زنان انتقاد دارند و بر این باورند که مصادیق سکسیسم تنها زن‌ستیزی نیست، بلکه ساختار مردانه‌ای است که اصرار دارد سایر گرایش‌ها و اشکال جنسی دیگر را تمام و کمال به انقیاد خود درآورد.
در سال های اخیر اخبار زیادی از بروز موارد همجنس‌گراستیزی در مناطق کُردنشین گزارش شده که حتی رسانه‌های کُردی هم تمایلی به پوشش این دسته از اخبار نشان نداده‌اند. این نوع برخوردها، در کنار قوانین همجنس‌گراستیز دولتی، نشان از وضعیت دشوار این گروه از قربانیان تبعیض دارد.
مساله همجنس‌گرایان بر خلاف احزاب کُرد ترکیه که در این زمینه پیشگام هستند، در اساسنامه، برنامه و استراتژی نظری احزاب کُرد ایرانی جایی ندارد.
طیفی از منتقدان این احزاب معتقدند که احزاب کُرد ایرانی و حتی فعالان منتقد آنها، تاکنون نتوانسته‌اند بر چالش زن‌ستیزی فائق آیند و به مبارزه با دیگر مصادیق سکسیسم و تبعیض گذار کنند.
زنان کُرد، از سالهای انقلاب تا اکنون
در سال های نزدیک به انقلاب ۱۳۵۷ ایران، زنان کُرد نقش پررنگی در سازماندهی اقدامات جمعی سیاسی ایفا کردند. بسیاری از آنان به کومله که حزب چپ‌گراتری بود پیوستند و سپس با فراخوان این حزب که آن زمان یک سازمان بود، اولین واحدهای نظامی پیشمرگه زنان تشکیل شد.
در جریان کوچ اعتراضی مردم مریوان در تیرماه ۱۳۵۸ نیز، زنان نقش چشمگیری ایفا کردند. به اعتبار شاهدان، اسناد و تصاویر باقیمانده از این رویداد، در کنار حضور فعال زنان مریوانی در اردوگاه “کانی‌میران”، شماری از زنان از سایر شهرهای کردستان برای همبستگی با مردم مریوان پیاده به سمت این شهر راهپیمایی کردند. پلاکاردها، شعارها و گزارش‌های مطبوعات آن زمان نشان می‌دهد که آنها از جمله، با مطالبات برابری‌خواهانه وارد عرصه مبارزات سیاسی شده بودند.
در سال های پایانی دهه شصت و همزمان با تضعیف جنبش چپ در ایران و بازنگری کومله در برنامه سیاسی خود و پررنگ شدن گرایشات ملی‌گرایانه درون این سازمان ـ که منجر به یک انشعاب بزرگ شد ـ، به نظر می‌رسد مشارکت زنان نیز به تدریج از رونق گذشته افتاد.
این مشارکت، البته در سال های اخیر به شیوه های جدیدی بروز و ظهور کرده است. تا آنجا که گذشته از تحولات مرتبط با احزاب، در جوامع مدنی شهرهای کردنشین، حرکت های متنوعی برای مقابله با مصادیق مختلف نابرابری جنسیتی انجام گرفته که به شدت خبرساز شده است.
حرکت چندی پیش گروهی از زنان در کردستان ایران و به ویژه مریوان برای دفاع از حق دوچرخه‌سواری زنان در امکان عمومی یا حرکت اعتراضی قبلی آنان به پوشاندن لباس به اصطلاح زنانه بر تن یک مجرم و گردادن وی در سطح شهر (که فرمانده وقت نیروی انتظامی را به عذرخواهی واداشت) از آن جمله اند.
در سال های گذشته، از سوی دیگر زنان زیادی به عضویت احزاب کُرد درآمده‌اند و جایگاه آنها در برخی از احزاب تا سطوح کمیته مرکزی نیز ارتقا یافته است. این در حالی است که اگرچه همه این احزاب، ارگان‌های ویژه زنان دارند، اما زنان در هیچ یک از احزاب کرد ایران جایگاه تعیین کنند ای را در کادر رهبری را به عهده ندارند.
به نظر می رسد که فعالان حقوق برابر زنان در کردستان، همچون جاهای دیگر ایران، هنوز راه درازی در پیش دارند.
