جمع‌آوری زنان معتاد و کارتن‌خواب تهران؛ ابعاد یک معضل عمیق اجتماعی

رسانه‌های ایران از قول محمدرضا آذرنیا، دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهران از جمع‌آوری زنان “معتاد متجاهر” و کارتن‌خواب در محله هرندی تهران خبر داده‌اند. این اقدام از ساعت ۱۰ صبح سه‌شنبه (۱ دسامبر/۱۰ آذر) آغاز شد و گفته شد که تا تکمیل ظرفیت کمپ شفق ادامه پیدا می‌کند. 

در خبر هم‌چنین آمده است که نیروهای پلیس وظیفه جمع‌آوری زنان معتاد در کل شهر تهران را برعهده دارند. اقدامی که با کمک شهرداری تهران، سازمان بهزیستی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، “کمیته امام خمینی” و پلیس انجام می‌شود و در آن حدود هزار زن معتاد به مراکزی منتقل می‌شوند که شهرداری برای آن‌ها در نظر گرفته است. درهای کمپ شفق در شورآباد کهریزک از امروز بر روی این زنان باز شده است و گنجایش ۴۰۰ نفر را دارد.

مسئولان می‌گویند هدف از بردن زنان کارتن‌خواب و معتاد به مراکزی نظیر کمپ شفق این است که به آن‌ها کمک شود تا اعتیاد را ترک کنند و “به صورت داوطلبانه به مراکز کارآفرینی و توانمندسازی بهاران معرفی شوند”.

علی محمد نائینی، قائم‌مقام معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران از ایجاد ۴۰ مرکز با ظرفیت ۴ هزار نفر خبر داده که قرار است در آن‌ها “افراد پاک شده از اعتیاد، اعتماد به نفس پیدا کرده، هویت خود را بازیابند و وارد چرخه زندگی شوند”. پس از آن‌ نوبت به جمع‌آوری مردان معتاد و کارتن‌خواب می‌رسد.

خبرآنلاین به نقل از یک شاهد عینی نوشته است که “ساعت ۹ صبح امروز ماموران نیروی انتظامی به پارک حقانی آمده و تمامی معتادان زن را جمع آوری کردند”. شمار این زنان ۳۰ نفر بوده است.

طرح‌های ضربتی بی‌نتیجه

بسیاری از دست‌اندرکاران کمک به قربانیان آسیب‌های اجتماعی، از جمله مددکاران یا کسانی که در سازمان‌های غیردولتی کار می‌کنند، از بی‌نتیجه بودن طرح‌های ضربتی می‌گویند.

آمار نشان می‌دهد که شمار زنان معتاد دو برابر و سن اعتیاد در میان زنان به شدت پایین آمده است.

حسن موسوی ‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران روز یک‌شنبه (۲۹ نوامبر/۸ آذر) درباره طرح جمع‌آوری زنان معتاد استان تهران در ۱۰ روز به خبرآنلاین می‌گوید: «در تاریخچه مبارزه با آسیب‌های اجتماعی به ویژه مواد مخدر، از ابتدای انقلاب سخت‌ترین برخوردها را شروع کردیم و طرح‌های ضربتی را اجرا کردیم. برخورد با اراذل و اوباش همیشه ادامه داشته و با بی‌حجابی و بدحجابی هم برخورد کردیم اما نتیجه آن چیزی است که امروز با آن مواجهیم. برخوردهای ضربتی اگرچه ممکن است به صورت مقطعی مشکل‌گشا باشد اما در بلندمدت بی‌نتیجه است و اثرگذاری جدی ندارد.»

بیشتر بخوانید: وزیر کار: در حوزه اعتیاد نوعی عادی‌انگاری به وجود آمده است

چرا این طرح‌ها اثرگذاری لازم را ندارند؟ ظاهرا مشکل مسئولان بیش از آن‌که حل ریشه‌ای ناهنجاری‌های اجتماعی باشد، تزیین چهره جامعه در سطح است. چهره‌ای که در آن شهروندان با “آلودگی‌ها” کم‌تر روبرو شوند.

به گفته رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران «اگرچه ممکن است مسئولان شهری معتقد باشند که وجود این زنان معتاد خیابانی چهره شهر را آلوده کرده و برخورد با آنها مطالبه شهروندان است اما در حوزه اعتیاد برنامه‌های ما در قالب ماده ۱۶ و ترک اجباری جواب نداده است».

او معتقد است که «آسیب‌های اجتماعی به ویژه در حوزه زنان موضوعی نیست که یک شبه به وجود آمده باشد و یک شبه از بین برود. جنس آسیب‌های اجتماعی از جنس نرم و فرهنگی است و با برخوردهای ضربتی و رویکرد صرف انتظامی و قضایی نمی‌توانیم آن را کاهش دهیم یا با آن مقابله کنیم».

“اشک‌های رهبر”

درست یک هفته پیش، روز سه‌شنبه (۲۴ نوامبر/۳ آذر)، علی مطهری، نماینده اصولگرای مجلس در جمع دانشجویان دانشگاه علم وصنعت از گزارشی “مایوس کننده” درباره معضلات اجتماعی، از جمله اعتیاد، طلاق، حاشیه‌نشینی سخن گفت؛ گزارشی که به آیت‌الله خامنه‌ای داده شده است و او “شش ساعت” برای شنیدن آن وقت گذاشته و “در برخی حوزه‌ها اشک ریخته” است.

آمارهایی که از افزایش میزان اعتیاد، فحشا، بی‌خانمانی و افزایش انواع جرائمی حکایت می‌کنند که در ارتباط مستقیم با رشد بیکاری و فقر در ایران است، بعید نیست حتی سیاست‌گذاران سه دهه اخیر ایران را هم به گریه بیاندازد.

اواخر آبان‌ماه سال جاری، نوشیروان محسنی بندپی، رئیس سازمان بهزیستی تعداد کل معتادان در ایران را یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر اعلام کرد و افزود یکی از نگرانی‌های بهزیستی افزایش سهم زنان معتاد از چهار به ۱۰ درصد از کل معتادان است.

علاوه بر افزایش شمار زنان معتاد، سن شروع به اعتیاد نیز به طور مداوم کاهش می‌یابد. البته آمار رسمی تعداد کل معتادان ایران سال‌هاست که بدون تغییر و همین رقم اعلام می‌شود.

بیشتر بخوانید: نگرانی بهزیستی از دو و نیم برابر شدن تعداد زنان معتاد

دی‌ماه سال گذشته سالار مرادی، عضو كميسيون اجتماعی مجلس شورای اسلامی به روزنامه شهروند گفته بود، دستگاه‌ها و نهادهایی که مسئول برخورد با معضل اعتیاد هستند به علت‌های مختلف ازجمله “عدم ايجاد تنش و استرس در جامعه” از بيان آمارهای دقيق خودداری می‌كنند.

به گفته این نماینده مجلس «ما چه آمارها را به‌طور صريح اعلام يا از بيان آنها خودداری كنيم، بايد بدانيم كه زنگ‌خطرها به‌صورت جدی به‌ صدا درآمده و ديگر نمی‌توان دست روی دست گذاشت.»

شهیندخت مولاوردی معاون امور زنان رئیس جمهور، در ۱۴ آبان‌ماه در گفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما می‌گوید: «میانگین سن [شروع] اعتیاد در بین دختران به ۱۳ سال رسیده که از مهم‌ترین چالش‌های کشور در امور زنان و خانواده است.»

حواشی فاجعه‌بار اعتیاد و فقر زنان

افزایش فقر و اعتیاد در میان زنان، حواشی فاجعه‌باری نیز به همراه دارد. یکی از نمونه‌‌های آن که سال‌هاست وجود دارد، اما اخیرا اخبار مربوط به آن در سطح رسانه‌ها انعکاس بیشتری یافته، خرید وفروش نوزاد است.

ماه گذشته خبرگزاری فارس در گزارشی به نقل از فاطمه دانشور، رئیس کمیته اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران، از خرید و فروش نوزدان در اطراف برخی بیمارستان‌های جنوب تهران خبر داد.

فاطمه دانشور به “فارس” گفته بود که گزارش‌ها نشان می‌دهند “خانم‌های کارتن خواب و زنان روسپی به هنگام زایمان در برخی از بیمارستان‌های جنوب و مرکز شهر” نوزاد خود را با دریافت ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان می‌فروشند.

به گفته او اکثر این نوزادان مبتلا به HIV و بیماری‌های دیگر هستند، از آن‌ها نگهداری درستی نمی‌شود و طول‌عمر کوتاهی دارند. مشتریان این کودکان “باندهای مختلف” از جمله “متکدیان” هستند.

بیشتر بخوانید: “کودکان را در شکم مادران کارتن‌خواب پیش‌خرید می‌کنند”

حسین ساجدی‌نیا، فرمانده انتظامی تهران بزرگ در واکنش به این خبر گفت: «این موضوع قابل بررسی است، من از همین جا تقاضا می‌کنم اگر آماری از خرید و فروش نوزادان دارند یا اطلاعی از وجود باندهای زیرزمینی برای قاچاق نوزادان در دست دارند، حتما آمار را به مأموران پلیس ارائه دهند زیرا این موضوع کاملا موضوعی پلیسی و قابل پیگیری است.»

این در حالی است که به گفته فاطمه دانشور «با وجود تماس مکرر مددکاران بیمارستان‌های مدنظر با سازمان بهزیستی، هیچ اتفاق مثبتی از سوی بهزیستی برای ورود به این موضوع و جلوگیری از فروش نوزادان انجام نمی‌شود.» به عبارت دیگر، مسئولان به خوبی از میزان و گستره چنین “معاملاتی” در سطح تهران بزرگ اطلاع دارند.

علیرضا جزینی، قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر، در اسفندماه سال گذشته در جریان بازدید از دانشگاه خبر گفت: «۹۲ درصد مردم اعتیاد را اولین آسیب و جدی‌ترین آن‌ها در جامعه می‌دانند، و آمارهای ما نشان‌گر حرکت پیش‌رونده اعتیاد در جامعه است.»

مسئولان این ستاد میزان مصرف سالانه مواد مخدر در ایران را ۵۰۰ تن اعلام کردند. بر اساس آن‌چه آن‌زمان اعلام شد، هر روز دست‌کم ۸ نفر در ایران قربانی مصرف مواد مخدر می‌شوند. از سال گذشته تاکنون خبری در بهبود این وضع منتشر نشده است.

در بهترین حالت خبرها تکرار آمارهای قبلی است. تنها پیامدهای “حاشیه‌‌ای” مانند بالا گرفتن خرید و فروش نوزان است که نشان می‌دهد ناهنجاری‌های اجتماعی چه تاثیرات مخربی بر جامعه گذاشته‌اند.

زنان در ایران حتی در صورت رسیدن به مدارج بالای دانشگاهی هم شانس کمی برای اشتغال و ایجاد یک زندگی موفق برای خود دارند. سیاست‌هایی که مجلس و رهبری جمهوری اسلامی دنبال می‌‌کنند، همگی در جهت خانه‌نشین کردن زنان و از میان بردن استقلال مالی آن‌هاست. با هر پله که از سطح رفاه و آموزش زنان کم‌ می‌شود، بر میزان ناهنجاری‌هایی که آن‌ها را احاطه می‌کند، افزده می‌شود.

در این میان به جای توامندسازی زنان، سیاست‌ها در جهت ناتوان‌‌تر ساختن آن‌ها بوده است: محدود کردن امکان اشتغال به بهانه‌های مختلف، تبلیغ برای افزایش فرزندآوری و تبدیل آن به امری اجباری. در سخنان هفته گذشته علی مطهری روشن نبود که “اشک” رهبر جمهوری اسلامی برای پیامدهای کدام‌یک این سیاست‌ها بوده است.