ارسال کننده : خانم مونیکا قریشی 19 آبان
دنا دادبه
آمارها می‌گویند در ایران در هر ساعت ۱۹ طلاق در حال وقوع است. بسیاری از دعاوی طلاق دعوای حضانت را نیز به همراه دارد. پدر و مادر هر کدام خود را مستحق نگهداری از فرزند می‌دانند و می‌خواهند در مسابقه حضانت برنده شوند. فرزندان اما بیشترین آسیب را در این میان می‌بینند.
راه‌کارهایی حقوقی نیز وجود دارد که در صورتی که مادران از آن آگاه باشند می‌توانند بدون صرف هزینه فراوان برای وکیل و بدون وارد کردن آسیبی به فرزند از آن
استفاده کنند و در صورت علاقه به نگهداری فرزند، حضانت را از آن خود کنند.
حضانت به معنای حفظ و مراقبت کردن، پرورش دادن، نگهداری و تنظیم روابط طفل با دنیای خارج است؛ اگرچه قانون مدنی تعریفی از حضانت ارائه نکرده است، اما به موضوع نگهداری و تربیت اطفال در مواد ۱۱۶۸ تا ۱۱۷۹ قانون مدنی و مواد ۴۰ تا ۴۷ فصل پنجم قانون جدید حمایت خانواده پرداخته شده است.
همچنین بند‌های ۴۳ و ۴۶ منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران سال ۱۳۸۳ سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در خصوص حق و مسئولیت حضانت فرزند و لزوم برخورداری از حمایت مالی پدر و حق ملاقات با فرزند در صورت انقضا یا اسقاط دوران حضانت و مسئولیت والدین در مورد ممانعت از بهره‌مندی فرزندان از ملاقات با آنان را پیش‌بینی کرده است.
تفاوت حضانت و ولایت
حضانت را نباید با ولایت یا حتی تربیت یکسان دانست؛ چرا که ولایت به معنای قدرت و اختیاری است که قانون برای اداره امور کودک (از جمله اداره اموال و امور مالی) به پدر و جد پدری می‌دهد تا بر اساس مصلحت کودک عمل کنند. این حق پس از مرگ با وصیت قابل انتقال است. در حالی‌که حضانت ناظر بر نگهداری از جسم کودک است؛ هرچند که حضانت به طور عام شامل ترییت نیز می‌شود.
تفاوت حضانت و ولایت به این معنی است که حتی در صورت واگذاری حضانت به مادر، ولایت فرزند همچنان با پدر و جدپدری است. بر اساس قانون حتی با وجود فوت پدر، جدپدری در موضوع ولایت به مادر برتری دارد.
سن انتقال حضانت
تا سال ۱۳۸۲ حضانت فرزند دختر تا پنج سالگی و فرزند پسر تا دو سالگی بر عهده مادر بود. اما با تغییر قانون مدنی و تایید مجمع تشخیص مصلحت در تبصره‌ای حضانت فرزند تا هفت سالگی به مادر داده شده است و پس از آن پدر و مادر هستند که در خصوص دوام یا انتقال آن باید توافق کنند. در صورت عدم توافق والدین، دادگاه با رعایت مصلحت فرزند، سرپرستی او را به والد دارای صلاحیت منتقل می‌کند.
برخی از حقوق‌دانان عقیده دارند افزایش سن نگهداری کودک نزد مادر در ایران تنها به مشکلات زنان مطلقه خواهد افزود و بار مالی مضاعفی بر دوش آنها خواهد بود. این گروه حتی با افزایش سن حضانت پسر از دو به هفت سال نیز به دلیل افزایش مسئولیت‌ها مخالف بوده و آن را منافی با حقوق زنان دانسته‌اند.
از سوی دیگر بعضی روانشناسان و جامعه‌شناسان معتقدند که دادن حضانت فرزندان و مسئولیت سنگین حفظ و نگهداری آنان بر دوش مرد، یکی از راه‌های محدود کردن طلاق است تا مردان به سادگی و به دلایل واهی زنان را طلاق ندهند. اگر مرد مطمئن شود بعد از طلاق، وظیفه نگهداری کودکان و مسئولیت‌های ناشی از آن به راحتی به عهده مادر قرار می‌گیرد و او بار دیگر به ایام مجرد‌ی و آزادی از قیود مسئولیت برمی‌گردد، به راحتی می‌تواند در خصوص جدایی تصمیم بگیرد، اما اگر وظایف سنگینی به عهده او باشد و قانون نیز در موارد لازم او را اجبار به انجام وظایف کند، به ثبات خانواده کمتر لطمه می‌خورد.
سرنوشت فرزند پس از ازدواج مادر
طبق قوانین ایران حق حضانت با ازدواج مجدد مادر در صورت شکایت پدر سلب می‌شود. بسیاری از روانشناسان و فعالان حقوق زن معتقدند سلب حق حضانت در این شرایط مادر را ناچار خواهد کرد سال‌های بیشتری به تنهایی زندگی کند و چه بسا فرصت‌های مناسب ازدواج در دوران جوانی خود را از دست بدهد، تا حق حضانت فرزندش از او سلب نشود.
مخالفان بر این عقیده‌اند که سلب حق ازدواج، مادر را بین دو نیاز طبیعى و ذاتى قرار مىدهد؛ یکى نیاز و غریزه مادرى و دیگرى نیاز به حمایت عاطفى از سوى همسر که در بسیارى موارد این حق طبیعى براى از دست ندادن فرزند از او سلب مىشود. البته قانون فقط در صورتی ازدواج مجدد مادر را مانع حضانت می‌داند که مادر و پدر از یکدیگر جدا شده باشند. در صورتی که پدر فوت شده باشد حتی با ازدواج مجدد مادر حق حضانت او به قوت خود باقی است.
در چه شرایطی مادر می‌تواند حضانت فرزند به خود منتقل کند؟
بیماری واگیردار، اعتیاد به الکل، مواد مخدر و قمار، ابتلا به بیماری‌های روانی پدر.
اثبات موضوعات بالا اگرچه ممکن است ساده به نظر برسد، ولی در صورت ممانعت پدر از ارایه گواهی پزشکی یا مراجعه به پزشک کمی دشوار خواهد شد. اما به یاد داشته باشید می‌توانید با مراجعه به دادگاه از قاضی بخواهید پدر را مجبور به انجام آزمایشات مربوطه کند.
عدم شایستگی اخلاقی، عدم توانایی، اشتهار به فساد اخلاقی و فحش و تکرار ضرب و جرح در حد نامتعارف پدر.
واقعیت این است که اثبات موارد بالا در دادگاه دشوار است.
شهادت شاهدان
برای اثبات این موضوع می‌توانید از وجود شاهد در دادگاه استفاده کنید. در صورتی که فرزندتان با پدرش زندگی می‌کند و پدر در عمل، توانایی سرپرستی او را ندارد می‌توانید از طریق همسایگان محل اقامت فرزندتان بخواهید در صورت مشاهده هر گونه نقصان شهادت دهند. از سوی دیگر در صورت عدم شایستگی اخلاقی پدر نیز همسایگان می‌توانند با مشاهده رفتار نامتعارف از سوی پدر در حضور دادگاه شهادت دهند.
برای استفاده از شهادت شهود می‌توانید استشهادیه‌ای تنظیم کنید و کلیات موضوع را بنویسید و از همسایگان بخواهید آن را با نام و نام خانوادگی امضا کنند و به آنها اطلاع دهید تا در جلسه دادرسی نیز حضور داشته باشند.
اگر اطرافیان پدر و یا همسایگان صدای ضبط شده‌ای از شرایط و اوضاع و احوال پدر با فرزند مانند خشونت فیزیکی و کلامی داشته باشند، می‌توانند به همراه شهادت در دادگاه موضوعات فوق را اثبات کنند.
شهادت، اقرار و سوگند از دلایل مهم اثبات در دادگاه هستند. ضبط صدا به لحاظ حقوقی «اماره» نامیده می شود. اماره اوضاع و احوالی است که دید قاضی را نسبت به موضوع دعوا باز می‌کند. اماره به تنهایی نمی‌تواند اثبات کننده جرم باشد مگر این که به همراه دلایل فوق باشد.
هنگامه که همسر سابقش پزشک مشهوری در تهران است پس از اطلاع از شکایت بعضی بیماران همسرش به دلیل معاینات غیرضروری اعضای زنانه بدن آنها تصمیم به جدایی گرفت و برای دریافت حق حضانت دختر هفت ساله‌اش تلاش کرد شاکیان همسرش را قانع کند تا در دادگاه حضور داشته باشند.
او می‌گوید: «در روز مقرر ۱۷زن و دختر از شاکیان همسرم که هر کدام جداگانه شهادت کتبی داده بودند در دادگاه حاضر شدند و در برابر قاضی سوگند یاد کردند. در نهایت قاضی حضانت دخترم را به من داد. این کار، کار راحتی نبود. قانع کردن زنان و دخترانی که بیشرشان از همسر یا پدرشان می‌ترسیدند، حاضر شده بودند در حضور قاضی و پزشکشان به فساد اخلاقی او شهادت دهند. آن روز را فراموش نمی‌کنم.»
تمایل فرزند به زندگی با مادر
قانون مدنی دست قاضی را باز گذاشته تا با رعایت مصلحت کودک حضانت او را به یکی از والدین منتقل کند. بنابراین اگر فرزند تمایل داشته باشد با مادر زندگی کند باید درخواست حضور فرزندتان در دادگاه را به قاضی ارایه دهید تا قاضی مطمئن شود فرزندتان به زندگی با شما تمایل دارد.
حضور فرزندتان در دادگاه ممکن است برایش اضطراب‌آور باشد ولی نظام حقوقی ایران شرایط دیگری برای این موضوع پیش‌بینی نکرده است. فراموش نکنید ممکن است قاضی سوالات گمراه کننده‌ای از فرزندتان بپرسد تا او را محک بزند. در نهایت بهتر است قبل از حضور در دادگاه برای فرزندتان توضیح دهید قرار است با قاضی صحبت کند.
مینا، مادر دختری ۱۰ ساله با همین شرایط توانست حضانت فرزندش را به دست آورد. او می‌گوید: «قاضی پس از پرسش‌های فراوان به صورت جدی به دخترم گفت تصمیم من این است که باید با پدرت زندگی کنی. دخترم به یک‌باره گریه کرد و جیغ زد. پس از آن قاضی گفت می‌توانید بروید. دو هفته بعد حکم دادگاه با پست برایم ارسال شد. قاضی حضانت را به من داده بود.»
